بررسی آثار و برکات روزه

... و روزه درد فقرا را به اغنیا می چشاندعسکری اسلامپوراشارهدر این مقاله سعی شده است که آثار و برکات روزه داری در ماه مبارک رمضان مورد بررسی قرار گیرد. اینک ماحاصل مطلب را از نظر می گذرانیم.1- اثر تربیتی، روانیمهمترین اثر روزه بعد تربیتی و روانی آن است. روزه روح آدمی را تلطیف و اراده انسان را «قوی» و غرائز او را «تعدیل» می کند.از مرتاضان و مهذبان نفوس، که از راه های مخصوص به خود به تطهیر روح می پردازند، گرفته- که معتقدند: آنچه نفس را ناخوش آید، باید بدان پرداخت و روزه چنین است- تا صوفیان، که چله نشینند و از اصولشان امساک است، و عارفان- که می گویند: اندرون از طعام خالی دار تا در او نور معرفت بینی- همگی نقش محوری روزه در خودسازی و تهذیب نفس را باور دارند؛ زیرا روزه، تمرین مقاومت و آمادگی روحی در خودسازی است. برای این که اخلاق و تهذیب نفس بر دو پایه استوار است:الف) تخلیه؛ یعنی پاکسازی و تصفیه روح از عادات ناپسند و آلودگی های مادی که مقدمه آن شناخت صفات پسندیده و ناپسند است.ب) تحلیه؛ یعنی آراستن نفس به صفات پسندیده و مطلوب انسانی، مانند تقوا که از حکمت های روزه است «لعلکم تتقون»روزه کلاس کسب تقوا است، تمرینی برای به دست آوردن تقوا است. افرادی که سالیانه، یک دوره یک ماهه ای برای شرکت در این پیکار درونی را می گذرانند، از آمادگی رزمی و دفاعی بیشتری برخوردارند. پیامبر اکرم(ص) شکم پرستی و شهوت جنسی را از جمله اموری برشمرد که پس از خویش، برای امتش نسبت به آنها بیمناک بود.در ماه مبارک رمضان، از جمله اموری که روزه دار باید از آنان پرهیز کند، خوردن و آشامیدن و مسائل جنسی است. او باید در حال روزه با وجود گرسنگی و تشنگی از غذا و آب، از بعضی لذات چشم بپوشد و عملا ثابت کند که همچون حیوان در بند اصطبل و علف نیست. او می تواند زمام امور نفس سرکش را به دست گیرد و با تمرین های پیگیر و خستگی ناپذیر از اسارت شکم و شهوت پرستی بگذرد و بر هوسها و شهوات خود مسلط گردد.در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر تربیتی و معنوی آن است. انسانی که انواع غذاها و نوشیدنی ها در اختیار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن می رود، همانند درختانی است که در پناه دیوارهای باغ بر لب نهرها می رویند، این درختان نازپرورده، بسیار کم مقاومت و کم دوامند. اگر چند روزی آب از پای آنها قطع شود، پژمرده می شوند و می خشکند؛ اما درختانی که در لابلای صخره ها در دل کوه ها و بیابانها می رویند و نوازشگر شاخه هایشان در همان اوان رشد و نمو، طوفانهای سخت و آفتاب سوزان و سرمای زمستان است و با انواع محرومیت ها دست به گریبانند، بسیار محکم و پر استقامت و سخت کوش و سخت جانند.روزه نیز آدمی را از عالم حیوانات ترقی داده و به جهان فرشتگان صعود می دهد.اگر پیامبر اسلام(ص) می فرمایند: «روزه سپری است در برابر آتش دوزخ»، اشاره به این موضوع است.در روایت آمده که امام علی(ع) از پیامبر اکرم(ص) پرسیدند: چه کنیم که شیطان از ما دور شود؟ حضرت فرمود: «روزه روی شیطان را سیاه می کند و انفاق در راه خدا پشت وی را می شکند و دوست داشتن به خاطر خدا و مواظبت بر عمل نیک، دنباله او را قطع می کند و استغفار رگ قلبش را می برد.»جان آدمی تنها گذرگاه رحمان نیست، بلکه گام های دهشت بار شیطان نیز گاه در آن طنین می کند. قلب هر چند «حرم» خداست، ولی گاه صدای نامحرم در حریم آن شنیده می شود. چه کنیم تا گناه به قلبمان راه پیدا نکند؟ چه کنیم تا رشته های مرئی و نامرئی که دست سیاه شیطان بر گردن دلمان می افکند، ما را به سراشیبی جهنم نکشاند؟ چه کنیم که «خودمان» باشیم و شفاف و روشن زندگی کنیم و خدا که آرامگاه همه پروازگران عرصه معرفت و محبت است، آشنای جانمان باشد و یاد او همسایه لحظه ها و فرصت هایمان؛ هزاران راه پیش پای انسان نهاده اند تا بیراهه و کژراهه ما را نرباید، هزاران نردبان به شوق زیارت قدم های ما آغوش گشوده اند تا ما اسارت خاک و زمین را نپسندیم و سمت آبی آسمان را گم نکنیم.آری به فرموده رسول اکرم(ص)، روزه بزرگترین مانع وسوسه های شیطان و نردبان صعود و تقرب به پیشگاه خدای متعال است.روزه، تمرین فشرده و سازنده برای نیکو شدن است. تمرین «گناه زدایی» و «خدا آشنایی» است.فرصت فاصله گرفتن از پرتگاه ها و آفات و رهایی از افتادن در مرداب هوس خواهی، نفس پرستی و شکم بارگی است.یازده ماه خزان زدگی و انجماد زمستانی روان و جان، به یک ماه «بهارانه» زیستن در هم شکسته و رمضان نورافشانی می کند.2- اثر اجتماعی- اخلاقیشریعت حیات بخش اسلام با تکیه بر اصل «عدالت اجتماعی»، نهایت تلاش و کوشش را در تنظیم روابط جامعه به کار برده و از آنجا که طبیعت بشر- به واسطه استعدادها و توانمندی های فردی- مختلف است، سعی شده تا با بیان احکام و دستورهای گوناگون، آن اختلاف طبیعی را نیز به حداقل برساند. از جمله این احکام، «روزه» است که اولاً به سبب آن، میان تمام افراد جامعه برابری و مساوات ایجاد می کند و ثانیاً: شرایطی را پدید می آورد که تا ثروتمندان با درک موقعیت محرومان، فشارهای اقتصادی و رنجهای اجتماعی آنان را کاهش دهند و ثالثاً: با این اقدام، جامعه را از پریشانی و نارضایتی، پیراسته می سازد و روحیه برادری و همگرایی را در میان آنان به وجود می آورد. از این رو، هنگامی که «هشام بن حکم» از امام صادق(ع) فلسفه روزه می پرسد، حضرت می فرماید:«به راستی خداوند روزه را واجب کرد، تا به وسیله آن- بین تهیدستان و ثروتمندان برابری ایجاد کند و این برای آن است که ثروتمندان که هرگز درد گرسنگی و فقر را احساس نکرده اند، به فقیران رحم آورند، زیرا اغنیا، هرگاه (خوردنی و آشامیدنی) را اراده نموده اند برایشان میسر است، پس خداوند متعال «روزه را واجب نمود» تا بین بندگانش از فقیر و غنی، مساوات و برابری به وجود آورد، و این که سرمایه داران مسلمان گرسنگی و درد فقیران را لمس نمایند تا بر آنان شفقت ورزند و ترحم کنند.»یکی از آثار و برکات اخلاقی و معنوی روزه این است که انسان با گرسنگی و تشنگی، به یاد گرسنگی و عطش روز قیامت می افتد و تصمیم می گیرد برای آن روز واپسین توشه ای آماده سازد. بنابر آنچه که از آموزه های اصیل اسلامی فهمیده می شود، روز قیامت گرمای طاقت فرسایی دارد.پیامبر اکرم(ص) در «خطبه شعبانیه» می فرماید: «با گرسنگی و تشنگی خویش در روزه رمضان به یاد گرسنگی و تشنگی روز قیامت باشید.»و نیز در روایتی دیگر درباره خصلت هایی که خداوند به روزه دار عطا می کند، چنین می فرماید: «یکی از خصلت های روزه دار این است که از تشنگی و گرسنگی قیامت در امان می باشد.»در روایتی از امام علی(ع) نقل شده که یکی از حکمت های اخلاقی روزه آزمایش اخلاص انسانهاست. چنان که فرمود: «خداوند روزه را برای آزمایش اخلاص مردم واجب فرموده است.»3- اثر بهداشتی و درمانی روزهروزه، افزون بر فوائد تربیتی و اجتماعی و...، فوائد بهداشتی نیز دارد. روزه تمام دستگاه های بدن را از خستگی مدام رها می سازد، عمر را طولانی می کند، به جسم نشاط تازه ای می بخشد و آدمی را از کسالت و سستی درمی آورد، از بیماری و دردها آزاد می سازد و چاقی زیاد را از بین می برد.روزه، برای تعویض و تجدید چربی های ذخیره شده بدن و کاهش ذخایر چربی اعضای مختلف بدن، روش منحصربه فردی است.دکتر «الکسیس کارل» در کتاب «انسان، موجود ناشناخته» می نویسد: «با روزه داری، قند خون در کبد می ریزد و چربی هایی که در زیر پوست ذخیره شده اند و پروتئین های عضلات و غدد و سلول های کبدی آزاد می شوند و به مصرف تغذیه می رسند.»دکتر «گوئل پا» فرانسوی می گوید: «چهار پنجم بیماری ها از تخمیر غذا در روده ها ناشی می شود که همه با روزه اصلاح می گردد.»بیماری هایی را که این دانشمندان توانسته اند به وسیله روزه معالجه نمایند به قرار ذیل است: «التهاب معده، التهاب حنجره، سفلیس، سل، درد چشم، زکام مزمن، درد سینه، نفخ و ورم ریه ها، بیماری های عصبی، لرزش اندام، استسقا، فلج، کم خونی، اضطراب روحی، ضعف عمومی بدن، بیکاری کبد، مالاریا و بالاخره اعتیاد.»دکتر «کاریو» آمریکایی می نویسد:«هر شخص بیمار باید درسال، مدتی از غذا پرهیز کند؛ زیرا مادامی غذا به تن می رسد، میکروبها درحال رشدند، ولی هنگامی که از غذا پرهیز شود، میکروبها روبه ضعف می روند.»وی همچنین می افزاید: «روزه ای که اسلام واجب کرده است، بزرگترین ضامن سلامتی تن است.»از مطالب یاد شده درباره فایده بهداشتی درمانی روزه در می یابیم که امروزه در علم پزشکی به اثبات رسیده که عامل بسیاری از بیماری ها زیاده روی در خوردن و آشامیدن و عدم رعایت بهداشت تغذیه است.پیامبر اکرم(ص) قرنها پیش، این مطلب را در کلامی ژرف چنین فرمود: «معده، خانه تمام دردهاست و پرهیز و امساک بالاترین داروهاست.»