گامی در مسیر (به بهانه‌ی ماه مبارک رمضان)(14)

    دستور زبان عرفان کسب عرفان و معنویت هم براى خود دستورى دارد. در بسیارى از الفاظ و اصطلاحات در علوم مختلف، غیر از معنایى که به ‏صورت عادى از آن‌ها فهمیده مى‏شود، مفاهیم دیگرى هم مى‏توان فهمید. از خود همین «دستور زبان‏» نمونه بیاوریم. دستور زبان، براى تصحیح «گفتار» و «نوشتار» است. ولى... آیا نمى‏شود از آن در تصحیح «کردار» هم کمک گرفت؟ دستور زبان براى شناخت روش صحیح کاربرد واژه‏ها و ساختار کلمات‏ و تنظیم جملات است. براى «عمل صحیح‏» چه معیار و دستورى وجود دارد؟ ناهنجارى و غلط در کردار و معاشرت را با کدام دستور باید شناخت؟ تازه، درستى گفته و نوشته هم تنها به «بعد ادبى‏» آن منحصر نیست. درست‏بودن سخن در «مضمون و محتوا» هم شرط کمال و زیبایى آن ‏است. دستور زبان به ما مى‏آموزد که «فعل‏» و «فاعل‏» باید هماهنگ باشد. بین «ضمایر» و «اشخاص‏» هم باید تناسب وجود داشته باشد. ولى... آیا رفتار ما فعل به حساب نمى‏آید؟ و آیا حالات درونى ما جزء ضمایر نیست؟ ناهماهنگى میان ظاهر و ضمیر ما آیا «غلط دستورى‏» نیست؟ «نهاد» ما چگونه ساخته مى‏شود؟ براى «مستقبل‏» خود چه کرده‏ایم و «ماضى‏» ما چگونه بوده است؟ در گفتار روزمره‌ی ما چه قدر «حرف اضافه‏» است؟ اصلا در «صفت‏» و«فعل‏» به چه چیزى و چه کسى «اضافه‏» شده‏ایم؟ آیا فعل‏هایى که از ما سر مى‏زند «لازم‏» است؟ «معلوم‏» است؟ «مجهول‏» است؟ آیا هیچ تمرین مى‏کنیم که «فعل‏هاى مجهول‏» را به «معلوم‏» تبدیل‏کنیم؟ من غیر از خداى متعال، هیچ «اول شخص مفرد»ى نمى‏شناسم. شما چطور؟ چگونه مى‏شود از «من‏»ها، «ما» ساخت و مفردها را به «جمع‏» تبدیل‏کرد؟ بسیارى از ما کارهایى مشابه انجام مى‏دهیم. «ماده‏»‌ی افعال ما گاهى ‏مشترک و مثل هم است، اما کدام «شناسه‏» است که ماهیت ارزشى‏کارهاى ما را تعیین مى‏کند؟ شاید آن شناسه، «نیت‏» باشد! اگر کارها و نیت‏ها را از «مرکب‏»‌شدن با خدا و ریا در آوریم و همان ‏«ساده‏» خالص باشیم، بهتر است. اگر «خدا» را پیشوند و پسوند همه‌ی ‏فعل‏ها و صفات و ترکیبات خود سازیم، زندگى‏مان «ادبى‏تر» مى‏شود. مى‏بینید که «دستور زبان‏» کاربردهاى دیگر و بیشترى هم دارد!... هم «آرایش‏» عمل لازم است، هم پیرایش آن. آرایش به اخلاص و نیت الهى و پیرایش از ریا و عجب و غرور. در این صورت، گل‏هاى معنویت ‏و اخلاق، در بوستان جان مى‏روید و زبان فطرت، گویاتر مى‏شود و نداى ‏حق‏جویى جان آدمى، بهتر شنیده مى‏شود. بذرى که در شوره‏زار افشانده شود، هدر مى‏رود. شربتى هم که در جام‏ آلوده ریخته شود، تباه مى‏شود. پس، ابتدا باید زمین را آماده بذرافشانى ساخت و جام و ظرف را از آلودگى‏ها پیراست. «دل‏» نیز یک مزرعه است، براى کاشتن «نهال فضیلت‏» و افشاندن‏ «بذر حقیقت‏». «جان‏» نیز، ظرفى است که مى‏توان «شراب معرفت‏» در آن ریخت. آنچه علماى اخلاق و اساتید سلوک، با عنوان «تخلیه‏» و «تحلیه‏» ازآن یاد مى‏کنند، اشاره به همین پیرایش دل و جان از «رذائل‏»، سپس‏آرایش آن به «فضایل‏» است. مریدى از استاد و شیخ خود پرسید: آیا استغفار کنم، یا خدا را تسبیح‏ بگویم؟ گفت لباسى که چرکین است، احتیاجش به صابون، بیشتر از عطر وگلاب و بوى خوش است! و براستى که چنین است. روح و نفس را اول باید از «زنگار گناه‏» و «موانع معرفت‏» و صفات ناپسند پیراسته و پاک ساخت، تا لیاقت آن را یابدکه به فضیلت‏ها و کمالات آراسته گردد، هر چند «تهذیب نفس از عیوب‏»،خودش مرتبه‏اى از کمال است! این که گفته‏اند: «آیینه شو، جمال پرى‌طلعتان طلب‏»! نیز اشاره‏اى به‏ همین حقیقت است. اگر «دانش‏» در دل‏هاى ناپاک قرار گیرد، «تیغ دادن در کف زنگى‏ مست‏» است. اگر «علم‏»، در قلوب غیر مهذب وارد شود، به جاى‏ «کمال‏آفرینى‏»، «وبال‏آفرین‏» مى‏شود و اگر «قدرت‏» به دست افراد غیر«خودساخته‏» بیفتد، به ستم آلوده مى‏شود. اگر پیش از آن که انسان از «بندگى دنیا» برهد، دنیا به او روى آورد،«آخرت‏» را از دست مى‏دهد. و اگر پیش از آن که دل را از «سلطه‌ی ابلیس‏»آزاد سازد، به مقام و عنوان و شهرت و ریاست ‏برسد، زمین مى‏خورد. عطر زدن به جامه‌ی کثیف، نقاشى بر لوح آلوده، آراستن سیماى کسى که‏ درونى آلوده دارد، همه و همه، نقش‌زدن بر آب و نوشتن بر هواست. باید در نگارش خط باور و یقین بر لوح دل نیز «روش‏» آموخت و «دستور زبان‏» عرفان و تهذیب را فراگرفت و به کار بست!   نگارندگان خط باور برخى مى‏بینند، برخى به دیگران «دید» و «بینش‏» مى‏دهند. بعضى مى‏روند، بعضى دیگران را «رفتن و رسیدن‏» مى‏آموزند. کسانى مى‏پرند، کسان دیگر «پرواز» مى‏آموزند و دیگران را براى ‏طیران، تجهیز مى‏کنند. خوشا به حالشان! و مگر «تعلیم و تربیت‏» کارى جز این است؟ معلم و مربى، اگر به عظمت کار خود واقف باشد، هرگز آن را با معیارهاى حقوق و مزایا و دستمزد و پایه مقایسه نمى‏کند. اما ناگفته نماند که تربیت دیگران، پیش‌نیازى همچون «خودسازى‏» مى‏طلبد. آنکه مى‏خواهد «رشد» دهد، باید خودش «رشید» باشد. آنکه مى‏خواهد «هادى‏» گردد، باید پیش از آن «مهدى‏» شده باشد. معلمان، در لوح دل شاگردان «خط باور» مى‏نگارند و «نقش عقیده‏» ترسیم مى‏کنند. مربى خداباور، بهتر مى‏تواند «خداباورى‏» را در مزرعه‌ی دل‏ها بکارد ومعلم خداترس، در ایجاد «تقوا» و «پرهیزکارى‏» موفق‏تر است. تهی‌دست وتهى‏دل، چه دارد که بدهد؟! «ایمان جوانان‏»، مدیون تلاش فرهنگى و مؤمنانه‌ی مربیان و معلمانى ‏است که جرعه‏اى از «کوثر باور» و جرقه‏اى از «شعله‌ی یقین‏» را به کام و جان‏ جوانان مى‏رسانند. گامشان استوارتر باد... ولى برخى هم بر لوح دل جوانان، «خط غلط‏» مى‏کشند و در کام اندیشه‏‌ی آنان «زهر شبهه‏» مى‏چکانند. اینجاست که باید هشیار بود که مسموم نشد و از خط بد سرمشق نگرفت. سلامت و عیب هر چیزى با یک «معیار» سنجیده مى‏شود. حتى دستگاه‌ها و ابزار صنعتى و فرآورده‏هاى غذایى و محصولات‏ مصرفى مردم، باید در یک حد و سطح قابل قبولى باشد که به آن‏ «استاندارد» گفته مى‏شود. اگر یک «کالا»، یا یک ماده‌ی غذایى، آن بایستگى‏هاى لازم را نداشته ‏باشد و براى سلامتى جامعه مضر باشد، آن را از بازار و کارخانه جمع‏آورى ومحو مى‏کنند، هر چند خسارت مالى به بار آورد، چون که جان مردم عزیزتر و پربهاتر از اینهاست. آیا «فکر» و «روح‏»، نیاز به مواظبت ندارد؟ مسمومیت‏هاى فکرى وآلودگی‌هاى اخلاقى و بیماری‌هاى روحى از چه راهى پدید مى‏آید؟ همان طور که به نام «آزادى‏»، نمى‏توان به هر کس اجازه داد که هرکالایى را با هر شرایطى تولید کند و به مردم عرضه نماید و سلامت و بهداشت و امنیت و آسایش جامعه را به خطر اندازد، به بهانه‌ی آزادى هم‏ نمى‏توان با افکار، اعتقادات، اخلاق، سنت‏ها و باورهاى مردم بازى کرد و یک نسل را دچار «انحراف فکرى‏» یا «یاس از آینده‏» یا «فساد اخلاقى‏» ساخت. این نوع آزادى، یعنى آزادى اشاعه‌ی ویروس بیمارى و مواد مخدر وسلاح‏هاى کشتار جمعى و گمراهى عمومى!... «نظارت‏» چیز خوبى است. هرکس و هر جا که خود را از «نگاه ناظر» و «قضاوت داور» دور ببیند، زمینه‌ی لغزش یا انحراف یا سوء استفاده از قدرت و موقعیت و نعمت، پیدا مى‏شود. بپذیریم که هر حرف، هر نوشته، هر فیلم، هر رابطه، هر غذا و... هر فکر، قابل اطمینان نیست. توجه به «استاندارد»ها، حتى در مسایل فکرى و روحى و اخلاقى هم ‏ضرورى است.