گامی در مسیر (به بهانه‌ی ماه مبارک رمضان)(2)

    هستى، در نگاه عارفانه در این بخش، آنچه را به «نگاه‏»، «دید» و شناخت «خود» و «هستى‏» مربوط مى‏شود، مى‏خوانید. چنین‏ نگاهى عرفانى به هستى و حیات، زمینه‏ساز سلوک معنوى و پایه‌ی ‏حیات ارزشى به شمار مى‏آید. نقش‏ «شناخت‏» را در انگیزه‏آفرینى وجهت‌دهى اعمال‌مان از یاد نبریم.   افق روشن یک سؤال بزرگ و جدى، همیشه پیش روى صاحبدلان بوده است، وآن اینکه: «من کیستم، کجایم و به کجا مى‏روم؟». و تو، اگر صاحبدلى، اگر به ژرفاى حیات و هستى اندیشیده‏اى، و اگر از «سطح‏»، به «عمق‏»، راه برده‏اى، حتما به این «سؤال بزرگ‏» هم فکر کرده‏اى، زندگى یک «راه‏» است، و... هر راه، مقصدى دارد که باید به آن رسید. هیچ اندیشیده‏اى که در پرواز به سوى «هدف خلقت‏»، چه عاملى به تو نیرو مى‏بخشد و با کدام بال مى‏توانى به سوى آن «افق روشن‏» پرواز کنى؟ و چه چیزى بال پروازت را مى‏شکند؟... اگر «موانع‏» را نشناسى، چگونه مى‏توانى از آن‌ها عبور کنى؟ اگر «استعداد» و «توان‏» خویش را محاسبه نکنى، با کدام طرح و برنامه ‏در «راه معنى‏» گام خواهى نهاد؟ برخى چیزها، حرکت تو را شتاب مى‏بخشد، و برخى خصلت‌ها مانع‏حرکت مى‏شود. از عطر «خداجویى‏» تا عفونت «خودخواهى‏» فاصله‌ی زیادى است. انسان نیز در این میانه، در گرو یک «انتخاب‏» به این یا آن مى‏رسد و از لذت آن یا رنج این برخوردار مى‏شود. در یکى «طراوت روح‏» است، در دیگرى «افسردگى جان‏»! اصلا بیا قدمى در دنیاى تو در توى دل و جهان شگفت روح و روان‏ بزنیم. «نفس‏» هزار چهره، چه دام‌هایى که پیش پاى ما نگسترده است و ابلیس وسوسه‏گر چه نقشه‏ها که برایمان نکشیده است. مى‏دانى «نفس اماره‏» چیست؟ همان که سر دو راهى «دل‏» و «دین‏»، وسوسه مى‏کند تا خواسته دلت را بر فرموده‌ی دین ترجیح دهى، همان که به «خوشى امروز» فرا مى‏خواند و... «فرداى نیامده‏» را از ذهنت‏ بیرون مى‏کند و اگر بتواند، تو را پاى دیوار «حاشا» مى‏نشاند و به‏کامت زهرابه‌ی «تردید» مى‏ریزد!... آیا نمى‏خواهى «هجرتى در درون‏» داشته باشى؟ براى «سیر آفاق و انفس‏»، گامى دیگر و عصایى دیگر و تن‏پوشى دیگر لازم است. ... آیا مهیایى؟   در جستجوى راز بقا زیستن در دامن رنج‌ها و پذیرفتن محرومیت‌ها، براى رسیدن به‏آسایش و برخوردارى است. رنج دنیا، راحت آخرت را در پى دارد، و محرومیت دنیوى، نعمت و رفاه آخرت را، ولى، براى آنان که آن‏ «مرحله‏» را باور داشته باشند و آگاهانه و انتخاب‌گرانه، «نقد دنیا» را فداى ‏«آخرت‏» کنند. وگرنه، کم نیستند کسانى که رنج دو جهان و عذاب دو سرا را خواهند داشت و محرومیت هر دو مرحله را خواهند چشید: «خسر الدنیا و الآخرة‏». براى زیستن در دامن رنج‌ها و تحمل ابتلاءات، باید منطق داشت. قیچى کردن باور از آخرت، مشکلى را حل نمى‏کند و بحران اندیشه را افزونتر مى‏سازد. این زندگى به جایى بند نیست، گاهى مثل شکستن ساقه‏اى در طوفان، غرق شدن قایقى در دریاى ‏مواج، مرگ راه گم‌کرده‏اى در کویر خشک، پژمردن گلى در دست‌هاى یک‏کودک، سوختن و دود شدن مشتى زباله، ترکیدن یک حباب بر روى آب ‏است. گاهى ورق کتاب زندگى، به تعبیر «صائب تبریزى‏»، «به نسیم مژه برهم زدنى‏» نابود است. آنکه زندگى را، نوعى جان‏کندن تدریجى مى‏داند،(1) اگر خدا را در زندگى‏ و عقیده به معاد را براى پس از زندگى نداشته باشد، راست مى‏گوید. زندگى بدون اعتقاد به خدا و معاد، جهنمى است که انسان در آن‏ مى‏سوزد و زندانى است که انسان، گرفتار عذاب پیوسته است، و مرگى است‏ به نام زندگى. ولى همه این‌گونه نمى‏بینند و نمى‏شناسند. اقبال لاهورى مى‏گوید: مذهب زنده‏دلان، خواب پریشانى نیست از همین خاک، جهان دگرى ساختن است تنها «آخرت گرایى‏» است که به «حس خلود» که در نهاد و عمق فطرت‏ ماست پاسخ مى‏دهد و معماى حیات و «راز بقا» را براى ما کشف مى‏کند. نقد اندیشان ماده‏گرا و دنیاباور، از حل این معما عاجزند و از «وسعت‏وجود» و «عمق هستى‏» بى‌خبرند. وقتى آب برکه‏اى، غیر از چهره‌ی آشکارش، عمقى هم دارد، وقتى سطح زمین، غیر از این پوسته، ژرفاى ناپیدایى هم دارد، و وقتى گستره‌ی خاک و پهنه‌ی محیط، تنها همین «پیرامون‏» ما نیست، بلکه افق‌هاى دور دست‏ترى هم دارد که با این چشم، دیدنى نیست، چرا در «مجموعه‌ی هستى‏» و «کل آفرینش‏»، چنین نباشد؟ ما هم «جهان غیب‏» داریم، هم «غیب جهان‏». هستى، تنها همین نیست که به چشم مى‏بینیم و با حس، ادراک‏ مى‏کنیم. آنچه را هم که مى‏بینیم و حس مى‏کنیم، باز همه‌ی حقیقت اشیاء نیست. در وراى این «عالم محسوس‏»، عوالمى وجود دارد، نامرئى و نامحسوس، که همان غیب جهان است. و در عمق این «جهان فیزیکى‏» هم حقیقت نابى هست، فراتر از ماده، که «متا فیزیک‏» نام دارد و «جهان‏غیب‏»! آن «نادیدنى‏» ها را با چشم و نگاهى دیگر باید دید، با «چشم دل‏». و آن «ناشنیدنى‏» ها را نیز باید با «گوش جان‏» شنید. رسولان الهى، که پیام‌آورانى از آن جهان‏اند، آمده‏اند تا چشم و گوش‏ بشر را به همین حقایق بگشایند. آمده‏اند تا به «دید» انسان، هم «وسعت‏» ببخشند، هم «دقت‏»، هم «عمق‏». فقط پیش پاى خود را نبینیم، که آفاق گسترده‏ترى هم هست. فقط سطح و ظاهر را نشناسیم، که عمق و ژرفایى هم هست.   پ.ن: 1- زندگى کردن من مردن تدریجى بود آنچه جان کند تنم، عمر حسابش کردم