گامی در مسیر (به بهانه‌ی ماه مبارک رمضان)(3)

    در معبد هستى خستگى تن به چیزى زایل مى‏شود، و خستگى روح، به چیز دیگر! «آب‏»، تشنگى جسم را از بین مى‏برد و «اشک‏»، تشنگى روح و جان ‏را. «نیایش‏»، ضرورى‏ترین نیاز زندگى است. بندگى خدا، انسان را از بند بندگى بندگان مى‏رهاند و به عزت و بى‏نیازى مى‏رساند. خواجه عبدالله انصارى می‌گوید: «الهى! چون در تو نگرم، از جمله‌ی تاج‌دارانم و تاج بر سر، و چون در خود نگرم، از جمله خاک‌سارانم و خاک بر سر.» وقتى که در پیشگاه خدا مى‏ایستى و چهره بر خاک نیاز مى‏گذارى و قامت غرور را در «محراب خضوع‏» در هم مى‏شکنى و تازیانه‌ی کرنش براندام خودنمایى فرود مى‏آورى، شایستگى «عبادت‏» مى‏یابى. تا «بنده‏» نشوى، «آزاد» نخواهى شد! شگفتا که در آستان خدا، هر که خاضع‌تر و بنده‏تر است، مقرب‏تر وکامل‌تر است. تو، سراپا نیازى، و «او»، قدرت مطلق است و هستى آفرین. رابطه «تو» و «او»، چه مى‏تواند باشد، جز بندگى؟ جهان، محراب وسیع نیاز است و همه‌ی کائنات، حتى درختان و صنوبرها و گل‌ها، نیایش‌گران «معبد هستى‏». تو در کجاى این مجموعه‌ی ستایش‌گران و نیایش‌گرانى؟ وقتى همه‌ی ذرات عالم بر مدار «حق‏» مى‏چرخند، وقتى به عبادت ‏مى‏ایستى هماهنگ همه‌ی جهان شده‏اى. «فطرت‏»، ما را به سوى خدا مى‏خواند. زبان فطرت ما اگر تجلى و ظهور یابد، همان «عبادت‏» مى‏شود. روزى چند بار در «چشمه‌ی بندگى‏» روح را شستشو مى‏دهى و نهال ‏فطرت را «آبیارى‏» مى‏کنى. پس... باید بهتر از این شوى! هر کس به زبان و لهجه‏اى سخن مى‏گوید، یک «زبان مشترک‏» و فراگیر و همه‌فهم هم وجود دارد که نیازمند مترجم هم نیست، و اگر با آن زبان با مردم صحبت‏ شود همه مى‏فهمند، همه آن پیام را روشن و آشنا مى‏یابند؛ اهل هر کجا و از هر نژاد که باشند. آن زبان مشترک، «زبان فطرت‏» است، همان که در عمق وجود هر کس وجود دارد، همان که مى‏گوید: خوبى بهتر از بدى و وفا بهتر از نیرنگ و صداقت‏ برتر از دروغ است، همان میل به پرستش و نیایش، همان نوع‏دوستى و لذت‌بردن ازخدمت ‏به مردم و یارى کردن مظلوم و نجات درماندگان، همان که در بحران‌ها تو را به یک تکیه‏گاه، متوجه مى‏سازد و در یاس‏ها و ناکامى‏ها، چراغ امید را در دلت زنده و روشن نگاه مى‏دارد، همان که وقتى یک روح بلند را مى‏بینى، به تعظیمت وا مى‏دارد و چون‏خطا و خلافى از تو سر زد، «احساس شرمندگى‏» را بر شاخه‌ی وجودت‏ مى‏رویاند. این همان «فطرت‏» است و زبانش زبان یکدلى، یک‏رویى، زلالى و بى‏رنگى است. خداوند، ما را بر پاکى و خوبى سرشته است و با همین «زبان‏» فطرت‏ هم با ما سخن مى‏گوید، زبانى آشنا که اگر به عمق دل و وجدان‌مان ‏برگردیم، دعوت و نداى خدا را مانوس و آشنا مى‏بینیم و مى‏یابیم. خیلى از این‌ها که بدى مى‏کنند، «بد» نیستند. اصلا هیچ کس ذاتا بد نیست، بدى را ما پدید مى‏آوریم و فطرت پاک خدایى را مى‏آلاییم. لجن‏پراکنى شیطان و وسوسه‌انگیزى ابلیس، چراغ فطرت را کم‌سو یا خاموش‏ مى‏سازد. اگر گوش به وسوسه‌ی شیطان دهیم، زبان فطرت نیز گنگ مى‏شود. خدا با ما با همان زبان که ما را سرشته است‏ سخن مى‏گوید و امیدمان ‏مى‏دهد که: «اى کسانى که بر خویش بدى و اسراف کرده‏اید، از رحمت ‏خدا مایوس نشوید، که او گناهان را مى‏آمرزد. (2) این چیست جز مخاطب قرار دادن همان فطرت؟! اگر شرایط محیط و جامعه بد است، چرا فطرت را بیالاییم؟ آیا بهتر نیست که محیط را دگرگون سازیم و «فضاى فطرى‏» بیافرینیم؟... زبان فطرت را از یاد نبریم.   معبر عشق خدا از «بینایى‏» تا «بینش‏»، فاصله بسیار است، همچنان که فاصله «چشم‏» تا «دید»، زیاد است. «بصیرت‏»، تیزبین‏تر از «بصر» است، گاهى آنان که چشم ندارند، بیناترند. «دیده از هر که گرفتند، بصیرت دادند». حتى «دل‏»، بهتر از «دیده‏» مى‏بیند و مى‏شناسد، ولى... به شرط آنکه «چشم دل‏» را غبار نگرفته باشد. آن وقت، «نگاه‏» از نگریستن لذت مى‏برد، چرا که در چشم‌اندازش‏جلوه‏هاى دیگرى پیدا مى‏شود. به قول هاتف اصفهانى: «چشم دل‏» باز کن که «جان‏» بینى آنچه نادیدنى است، آن بینى معبر «عشق خدا»، از کجا گشوده مى‏شود؟ باید چشم‌انداز بصیرت تو، بالاتر و وسیع‌تر از ماده و ظاهر باشد. حتى اگر خدا را دوست مى‏دارى، نه به ‏خاطر خودت باشد، بلکه به خاطر او باشد. او که کانون همه خوبی‌ها وزیبایی‌هاست. وقتى که هستى تو، عطیه و هدیه‌ی خداست، وقتى که غرق نعمت‌هاى ‏اویى، مگر مى‏توانى دوستش نداشته باشى؟ میان عاشق و معشوق، حبیب و محبوب، دوست و دوست‌دار، باید نوعى ‏سنخیت و شباهت‏ باشد. محبت‏ یک‌طرفه به سامان نمى‏رسد. «چه خوش بى، مهربانى هردوسر بى...» عشق، اگر عاشق را به هم‌سویى و هم‌سانى و هم‌رنگى با محبوب‏ نرساند، نمى‏پاید. و... اصلا از کجا که عشق باشد؟ یک ادعاست، یا هوس! دل، اسیر عشق کیست و چیست؟ خداوند به موسى ‏علیه‌السلام وحى کرد: «آن کس که گمان مى‏کند محبت مرا در دل دارد، ولى شب‌ها تا صبح مى‏خوابد، دروغ مى‏گوید. مگر نه اینکه هر دوستى، خلوت با دوستش را مى‏خواهد؟ اى موسى! خشوع قلب و خضوع‏ بدن و اشک دیدگانت را به من هدیه کن، آنگاه مرا نزدیک خود خواهى‏ یافت...». این، محک شناخت عشق خداست. عاشق کیست و عاشق نما کدام است؟ وقتى کاه جان ما، مجذوب کهرباى جانان شد، آنگاه، «خدا» را مى‏بینیم، نه «خود» را، و رضاى «او» را مى‏طلبیم، نه «خویش‏» را. این، اوج خداجویى و عرفان است و رسیدن به «آزادگى‏» و نهایت ‏«بندگى‏». وقتى همه‌ی کارها براى خود و در جهت «خودمحورى‏» باشد، اینجا نه ‏توحید، که شرک و نه اخلاص، که عجب و طمع، حاکم گشته است. «خود»، یک چاه است. گاهى یوسف روح و جانت در آن اسیر مى‏ماند و زندانى مى‏گردد. باید این یوسف گرفتار را از آن چاه بیرون آورد و «عزیز»ش ساخت. (3) آیا تا به حال، «هجرت در خویش‏» کرده‏اى؟ قرآن، هم «هجرت آفاقى‏» و هم «هجرت انفسى‏» را مطرح کرده است. هجرت از خود و در درون خویش، یعنى هجرت از ظلمت‏ به نور، هجرت از «سیئات‏» به «حسنات‏»، از «ریا» به «خلوص‏»، از «معصیت‏» به «طاعت‏»، از «خود» به «خدا». باید «خدامحور» بود، تا بت «نفس‏» قدرت پیدا نکند و شیطانک‏هایى‏چون خودخواهى، خودپسندى، خودبینى، خودستایى، خودنمایى،خودپرستى و... در «کعبه‌ی دل‏» حضور نیابند. اینها اگر در جان رخنه کنند و بر ساقه‌ی روح برویند، دیگر جایى براى‏ «خدا»، «ایثار»، «خلوص‏»، «تسلیم‏» و «تواضع‏» نمى‏ماند. باید «خود» را فراموش کرد تا «خدا» را یافت. حضرت امام ‏قدس‌سره فرمود: «... و آن چاهى که از همه عمیق‏تر است، چاه نفسانیت است‏». کیست که نخواهد «عزیز مصر وجود» شود و «سلطان سریر شهود»، آن‏چنان که «شیخ بهایى‏» فرمود؟! (4)   پ.ن: 2) زمر، آیه‏53. 3) اى یوسف کنعانى! از بهر چه در چاهى؟ از چاه برآور سر، کاین بانگ جرس باشد. 4) تا چند به تربیت‏بدین. قانع به خزف، ز در عدنى صد ملک، ز بهر تو چشم به راه اى یوسف مصر، برآ از چاه تا والى مصر وجود شوى سلطان سریر شهود شوى