پرسش‌ها و پاسخ‌ها (۳): ملاک مشروعیت حکومت از دیدگاه اسلام چیست؟
۳. مـلاک مشروعیت حکومت از دیدگاه اسلام چیست؟
مقدمتاً باید گفت وقتى مى‌خواهیم مسأله‌اى را از دیدگاه اسلام بررسى کنیم، از آن رو که اسلام به مذاهب متعدّدى منشعب شده، و مشهورترین آن مذهب شیعه و سنى است، باید حداقل دیدگاه این دو مذهب ارائه گردد. گاه شیعه و سنى در یک مسأله اتفاق نظر دارند، ولى گاه این دو مذهب از هم جدا مى‌شوند و بالاخره ممکن است حتّى میان علماى شیعى در یک مسأله، وحدت نظر وجود نداشته باشد.
در معیار مشروعیت حکومت، شیعه و سنى متّفقند که: اگر خدا کسى را براى حکومت تعیین کند، حکومت او مشروعیت دارد و او داراى حق حاکمیت است؛ زیرا بر اساس بینش اسلامى همه‌ی جهان مِلْک طلْق خداست و همه چیز از آن اوست. هیچ کس حق تصرف در چیزى را ندارد مگر با اجازه‌ی خدایى که مالک حقیقى همه است. حکومت بر انسان‌ها هم در اصل حق خداست و از شؤون ربوبیّت اوست. هیچ کس حق حاکمیت بر دیگرى را ندارد مگر آنکه از طرف خداى متعال مأذون باشد؛ یعنى حکومت کسى که از طرف خدا نصب شده باشد، مشروع است.
حکومت پیامبر صلى‌الله علیه و آله و سلم بهترین نمونه‌ی حکومت دینی
یک مصداق از این حکومت که مورد قبول شیعه و سنى است، حکومت رسول الله صلى‌الله علیه و آله و سلم است. همه‌ی مسلمانان اتّفاق نظر دارند حکومت رسول الله صلى‌الله علیه و آله و سلم به دلیل نصب الهى، مشروع بوده است.
از نظر اهل تسنن به جز رسول الله کس دیگرى از سوى خداى متعال به حکومت نصب نشده است، ولى شیعیان معتقدند پس از رسول الله صلى‌الله علیه و آله و سلم امامان معصوم علیهم‌السلام نیز از سوى خداى متعال به حکومت منصوب شده‌اند.
باید توجه داشت ولایت و حکومت معصومان پس از رسول خدا به واسطه‌ی نصب رسول الله نیست، بلکه اگر رسول خدا صلى‌الله علیه و آله و سلم حضرت على علیه‌السلام را به عنوان جانشین خویش معرفى کرده‌اند، ابلاغ تعیین الهى بوده است. حضرت على علیه‌السلام از طرف خدا براى ولایت و حکومت منصوب شده بود. درباره‌ی دیگر امامان نیز همین گونه است. لیکن مطلب دیگرى که مطرح است این است که:
آیا از جانب خدا کسى در زمان غیبت معصوم علیه‌السلام براى حکومت نصب شده است؟
آنچه از روایات موجود در کتاب‌هاى روایى شیعى استفاده مى‌شود این است که در زمان غیبت، فقیهى که واجد شرایط مذکور در روایات باشد، حق حاکمیت دارد و به تعبیر برخى روایات از طرف معصومان علیهم‌السلام به حکومت نصب شده است. مشروعیت حکومت فقها زاییده‌ی نصب عام آنان از سوى معصومان است که آنان نیز منصوب خاص از جانب خداى متعال هستند.
از نظر شیعه به همان معیارى که حکومت رسول الله صلى‌الله علیه و آله و سلم مشروعیت دارد، حکومت امامان معصوم و نیز ولایت فقیه در زمان غیبت مشروعیت خواهد داشت؛ یعنى مشروعیت حکومت هیچ گاه مشروط به رأى انسان‌ها نبوده، بلکه امرى الهى و با نصب او بوده است. تفاوت نصب امامان معصوم با نصب فقها در این است که معصومان علیهم‌السلام به صورت معین نصب شده‌اند، ولى نصب فقها عام بوده و در هر زمانى برخى از آن‌ها مأذون به حکومت هستند.
مشروعیت حکومت از دیدگاه اهل تسنن
از دیدگاه اهل تسنن که به جز رسول الله صلى‌الله علیه و آله و سلم هیچ‌کس از طرف خدا منصوب نشده است، حکومت چگونه مشروعیت مى‌یابد؟ در جواب باید گفت: سه راه براى مشروعیت حکومت وجود دارد؛ اول: اجماع مسلمانان براى حکومت یک فرد؛ دوم: نصب توسط خلیفه‌ی قبلى؛ سوم: تعیین اهل حلّ و عقد.
راه سوّم معروف‌ترین راه حصول مشروعیت از نظر اهل تسنن است و مقصود از آن این است که اگر بزرگان مسلمانان که اهل نظر و رأى هستند اجماع کنند و کسى را براى حکومت معیّن نمایند، حکومت او مشروعیت خواهد داشت.
برخى دیدگاه اهل تسنن در مسأله‌ی مشروعیت حکومت را با دموکراسى غربى یکسان دانسته و حتّى از این راه خواسته‌اند اسلام را پیشتاز دموکراسى بدانند.
در جاى دیگر به بررسى دیدگاه اهل تسنن درباره‌ی مشروعیت حکومت خواهیم پرداخت و عدم هم‌خوانى نظریه‌ی اهل تسنن با دموکراسى را بیان خواهیم کرد.
