پرسش و پاسخ: ملاک و دلیل اعتبار و اعتقاد به امام‌زاده‌ها چیست؟

 

پاسخ اجمالی

مراد از امام‌زاده، فرزند یا فرزندزادگان ائمه‌ی اطهار^{علیهم‌السلام} است ولی در عرف به محل قبر آن بزرگواران امام‌زاده گفته می‌شود.

در روایات زیادی از پیامبر اکرم^{صلی‌الله علیه و آله} و ائمه‌ی اطهار علیهم‌السلام وارد شده است که اولاد و فرزندان پیامبر اکرم^{صلی‌الله علیه و آله} را اکرام کنید که در این کار ثواب و پاداش زیادی است.

احترام به فرزندان پیامبر اکرم^{صلی‌الله علیه و آله} شامل احترام به آنان در بعد از رحلتشان، احترام به مزار و مدفن آن‌ها و زیارت و تعمیر و نظافت و عطرافشانی چنین مکان‌هایی است.

البته باید همواره به دو نکته توجه داشته باشیم:

۱. سفارشات مربوط به احترام و اکرام ذریه‌ی پیامبر اکرم ^{صلی‌الله علیه و آله} تنها شامل اولاد واقعی آن حضرت، آن هم در صورتی که در طول حیات و زندگی خود از سیره و روش پیامبر ^{صلی‌الله علیه و آله} جدا نشده باشند می‌شود.

۲. امروزه بعضی از افراد سودجو به دروغ مکان‌هایی را به عنوان امام‌زاده معرفی می‌کنند که اگر جلوی چنین سوءاستفاده‌هایی گرفته نشود، ضربه‌ی بزرگی به دین وارد خواهد آمد.

مرحوم محدث قمی^(ره) فرموده‌اند: برای این‌که امام‌زاده‌ای دارای اعتبار و احترام باشد باید دو نکته روشن باشد:

۱. انتساب به یکی از امامان^{علیهم‌السلام}.

۲. علاوه بر انتساب باید جلالت، خوبی و تقرب او به خدا ثابت شده باشد.

در غیر این‌صورت فقط به عنوان قبرستان مسلمین در آن‌جا فاتحه‌ای خوانده می‌شود و در هر صورت بی‌احترامی به امام‌زاده‌های معروف کار صحیحی نیست.

 

پاسخ تفصیلی

مراد از امام‌زاده، فرزند یا فرزندزادگان ائمه‌ی اطهار^{علیهم‌السلام} است که اولاد با واسطه‌ی پیامبر اکرم ^{صلی‌الله علیه و آله} هستند، ولی در عرف به محل دفن آن‌ها، نیز امام‌زاده گفته می‌شود. (از باب ذکر حالّ و اراده‌ی محّل).

در روایات زیادی از پیامبر اکرم ^{صلی‌الله علیه و آله} و ائمه‌ی طاهرین^{علیهم‌السلام}  رسیده است که اولاد و فرزندان پیامبر ^{صلی‌الله علیه و آله} را اکرام کنید.^(۱) پیامبر اکرم ^{صلی‌الله علیه و آله} فرمودند: کسی که اولاد مرا اکرام کند به تحقیق مرا اکرام کرده است.^(۲)

امام رضا^{علیه‌السلام} فرمودند: نظر کردن به فرزندان ما عبادت است. شخصی از آن حضرت پرسید: آیا نگاه‌کردن به آن دسته از فرزندان شما که امام هستند عبادت است؟ حضرت فرمودند: بلکه نگاه‌کردن به تمام فرزندان پیامبر^{صلی‌الله علیه و آله} عبادت است، مادامی که از راه و روش آن حضرت جدا نشده باشند و به گناهان آلوده نشده باشند.^(۳)

احترام به فرزندان پیامبر اکرم ^{صلی‌الله علیه و آله} و ذریه‌ی آن حضرت، هم شامل احترام در زمان حیات آن‌ها می‌شود و هم احترام بعد از رحلت آن بزرگواران را در بر می‌گیرد. این دستور اسلام است که می‌فرماید: «قبور اموات خود را زیارت کنید و بر آنان سلام بفرستید،...».^(۴)

یکی از راه‌های احترام و اکرام آن دسته از فرزندان پیامبر اکرم ^{صلی‌الله علیه و آله} که از دنیا رفته‌اند، احترام به مدفن و مزار آنان است. بنابراین تعمیر کردن، تمیز کردن، عطرافشانی و... چنین مکان‌هایی نوعی احترام به صاحبان این قبرهاست زیرا موجب عظمت صاحبان آن‌ها و رغبت بیشتر مردم به رفت و آمد در چنین مکان‌هایی می‌شود.^(۵)

در اینجا لازم است به نکته‌ای که در روایات اشاره شده بود عنایت بیشتری شود و آن این‌که تمام این سفارشان مربوط به فرزندان واقعی آن حضرت [است]، یعنی کسانی که بدون واسطه یا با واسطه از صلب پیامبر اکرم^{صلی‌الله علیه و آله} هستند و در طول زندگی خود هیچ‌گاه از راه و روش و سیره‌ی آن حضرت جدا نشده‌اند.

نکته‌ی دیگر این‌که امروزه بعضی از افراد سودجو و فرصت‌طلب به دروغ مکان‌هایی را به عنوان امام‌زاده و بقعه‌ی متبرکه معرفی می‌کنند که گاهی حتی هیچ قبری در آن‌جا وجود ندارد یا اگر قبوری وجود دارد مربوط به اولاد پیامبر^{صلی‌الله علیه و آله} نیست. در این موارد باید دقت لازم بشود تا جلوی سوء استفاده‌ی چنین افرادی گرفته شود.

با توجه به این دو نکته وظیفه‌ی ما در رابطه با امام‌زاده‌ها معلوم می‌شود که آیا به تمام امام‌زاده‌ها باید احترام گذاشت یا نه؟ مرحوم محدث قمی^(ره) در این‌باره می‌فرماید: اولاً باید نسب امام‌زاده معلوم باشد یعنی در کتب مربوط به این فن نسبت او با یکی از امام‌ها روشن شده باشد. ثانیاً علاوه بر انتساب به امام باید جلالت، خوبی و تقرب او به خدا از نظر تاریخ و رجال ثابت باشد. هر جا که این دو موضوع جمع شد مثل حضرت عبدالعظیم (ری)، حضرت معصومه (قم)، حضرت سیدمحمد (بین راه سامراء)، حضرت شاه‌چراغ (شیراز) و... رعایت احترام آنان لازم و زیارتشان ثواب زیادی دارد. اما اگر این مطلب روشن نبود، انسان تنها می‌تواند به عنوان قبرستان مسلمانان فاتحه و قرآنی بخواند و از خدا برای کسانی که در آن‌جا مدفونند طلب رحمت کند.

اما در هر صورت بی‌احترامی به امام‌زاده‌های معروف کار صحیحی نیست مگر جایی که ثابت شود اصل و اساس درستی ندارد که در این صورت هم بی‌احترامی صحیح نیست و کافی است به مردم گفته شود که این‌جا امام‌زاده‌ای مدفون نیست.^(۶)

 

پی‌نوشت‌ها:

۱. مستدرک الوسائل، جلد ۱۲، صفحه‌ی ۳۷۶.

۲. همان.

۳. وسائل الشیعه، جلد ۱۲، صفحه‌ی ۳۱۱.

۴. بحارالانوار، جلد ۷۹، صفحه‌ی ۶۴.

۵. پرداختن به فواید زیارت مجال دیگری را می‌طلبد.

۶. نک: CD پرس و جو، پاسخ مؤسسه‌ی اطلاع‌رسانی تبیان و در راه حق.

 

* منبع: سایت خوب اسلام‌کوئست