اخلاق معاشرت ( قسمت اول )(به بهانه‌ی ماه مبارک رمضان)
مقدمه
دوست داریم زندگىهایمان، سرشار از صمیمیت و خون‌گرمى و صفا باشد.
حریم انسان‌ها و حرمت همگان، محفوظ بماند و معاشرتهایمان نشاتگرفته از «فرهنگ قرآنى» و تعالیم مکتب باشد.
و این، یعنى «زندگى مکتبى».
پایدارى و استحکام رابطههاى مردمى، در سایه‌ی رعایت نکاتى است که برگرفته از «حقوق متقابل» افراد جامعه باشد.
در این‌که «چگونه باید زیست» و چه سان با دیگران باید رابطه داشت، نکتهاى است که در بحث «آداب معاشرت» مىگنجد.
بر خلاف فرهنگ غربى، روح و محتواى فرهنگ دینى ما بر پایه‌ی «ارتباط»، «صمیمیت»، «تعاون»، «همدردى» و «عاطفه» استوار است. جلوههاى این فرهنگ بالنده نیز در دستورالعمل‌هاى اخلاقى اسلام دیده مىشود.
«زندگى مکتبى»، در سایه‌ی شناخت این رهنمودها و به کار بستن آن‌ها در صحنههاى مختلف زندگى است، نه با شعار و ادعا. به هر میزان که معیشت و معاشرت ما با این‌گونه هدایت‌هاى دینى در مقوله‌ی رفتار، هماهنگ باشد، به همان اندازه زندگی‌هایمان «مکتبى» است. مسلمان باید به گونهاى در چارچوب اصول و سنن فرهنگ دینى خودش زندگى کند که با شهامت و افتخار، بتواند «امضاى دین» را پاى همه‌ی رفتارش بگذارد و زندگی‌اش «برچسب اسلام» داشته باشد و الگوى اسلامى را بر زندگى خویش در خانه و جامعه، سایهافکن سازد.
«آداب برخورد»، «دید و بازدید»، «رفت و آمد»هاى خانوادگى و دوستانه، نحوه‌ی «گفتار» و «رفتار» با اقشار مختلف، «دوستى» و حد و حدود آن، مراعات «حقوق دیگران»، «ادب و سپاس و احترام»، از جلوههاى بارز اخلاق معاشرت است. این‌گونه رابطههاى اجتماعى، با عنوان‌هاى مختلف و در شرایط گوناگون انجام مى‌گیرد. گاهى به صورت «صله‌ی رحم» است؛ در ارتباط با اقوام و بستگان. گاهى نام «عیادت» به خود مى‌گیرد؛ در مورد بیماران. گاهى نسبت به برادران و خواهران دینى، عنوان «زیارت» مىیابد، گاهى با همسایگان است، گاهى با مستمندان. گاهى هم بر محور اطعام است و گاهى به شکل مسافرت‌هاى دور و نزدیک و بردن هدیه و آوردن «سوغات سفر». گاهى هم براى شرکت در مجلس عقد و عروسى یا مشارکت در مراسم سوگ و تسلیتگویى است.
به هر حال، همه‌ی این‌ها نوعى «رابطه» و «معاشرت» است و نشاندهندهی منش انسانى و فرهنگ اخلاقى هر فرد. اسلام نیز در اینبارهها بسیار سخن گفته و رهنمود داده است که در این [نوشتار]، گوشهاى از معارف و آموزش‌هاى دین در این زمینهها را مرور مىکنیم.
باشد که «فرهنگ خودى» و «هویت دینى» را پاس بداریم و با افتخار و سربلندى و رها از سلطه‌ی فرهنگى بیگانه و با تکیه بر رهاورد مکتب و وحى، زندگى و روابط خویش را بر پایه‌ی ارزش‌هاى برگرفته از قرآن و اهل بیت علیهمالسلام، سامان بخشیم و براى نسل‌هاى آینده هم «ادب و اخلاق» را میراث بگذاریم.
آن‌چه پیش روى شماست مجموعهاى است از رهنمودهاى اخلاق دینى در معاشرت با دیگران که نخست، در سال‌هاى ۷۸-۱۳۷۶ در مجله‌ی پیام زن با عنوان «اخلاق معاشرت» انتشار یافت و اینک با اندکى بازنگرى تقدیم مىگردد.
قم - جواد محدثى.
