اخلاق معاشرت ( 22 ) / ( به بهانه ماه مبارک رمضان )

برخورد کریمانههمیشه عملهاى بزرگ و اقدامهاى والا ، از سوى صاحبان ‏روحهاى بلند سر مى‏زند . اینکه نیکى را به نیکى پاسخ دهیم و به لبخند دیگرى با لبخند پاسخ دهیم ، رفتارى عادى است . برخورد کریمانه ، نشان دادن نوعى « مناعت طبع‏ » و « بلند همتى ‏» و« روحیه والا » است که دیگران را هم تحت تاثیر قرار مى‏دهد . مثل آنکه ‏بدى را با نیکى پاسخ بگویى و قهر و خشونت را ، با محبت و عاطفه . فتوت و جوانمردى در برخورد ، یکى از این گونه « بزرگوارى‏ » ها در معاشرتهاست . « خود » را ندیدن و براى « دیگران‏ » در قاموس زندگى‏ شخصى ، جایى باز کردن و دلى به دست آوردن و تکیه‏گاهى براى یک‏ بینوا گشتن !ضعیفان و جوانمردانصاحبان دلهاى شکسته ، در پى مرهم‏گذار ، چشم به این سو و آن‏سو مى‏دوزند . غریبان بى‏پناه ، در تنگناهاى  زندگى در سایه همت و فتوت آزادمردان مى‏آرمند و مظلومان بلادیده ، دل را با دست گرم و نوازشگر جوانمردان خوش مى‏سازند و به حمایت و یارى آنان دلگرم ‏و امیدوارند . اگر در جامعه ، افراد آزاده‏اى نباشند که عشق محرومان و ضعیفان‏ را در دل دارند ، ستمگران روزگار آنان را سیاهتر مى‏کنند و بى‏دردان ، تهیدستان را به روز سیاه مى‏نشانند . در عهد کهن ، رمز و راز پیدایش گروههایى از « جوانمردان‏ »  و « عیاران‏ » ، همین روحیه خدمت‏ به همنوع و یارى بى‏دفاع و پناه بودن‏ براى بى‏پناهان بوده است .چه خوش سروده است مرحوم فیض کاشانى :بیا تا مونس هم ، یار هم ، غمخوار هم باشیم    انیس جان هم، فرسوده بیمار هم باشیم.شب آید، شمع هم گردیم و بهر یکدگر سوزیم   شود چون روز، دست و پاى هم ، در کار هم باشیم.دواى هم ، شفاى هم ، براى هم ، فداى هم       دل هم ، جان هم ، جانان هم ، دلدار هم باشیم.فتوت و جوانمردى ، زیباترین آرایش یک انسان است . به فرموده ‏امیر مؤمنان (ع) : « ما تزین الانسان بزینة اجمل من الفتوة‏ » ;  (1) . انسان به هیچ زینتى ، زیباتر از مروت و جوانمردى آراسته نشده ‏است.مفهوم فتوتبى ‏دردى و بى‏ خیالى نسبت‏ به وضع مردم و نیاز و محرومیت ومظلومیت آنان ، از مردانگى و از مسلمانى به دور است . از آن سو ، غم ‏مردم خوردن و حامى مظلوم بودن و یارى به بینوا رساندن ، مسلمانى و مردانگى است . آیین  « رادمردى ‏» حکم مى‏کند که صاحبان قدرت و مکنت ، دستى ‏هم به سر و گوش محرومان بکشند و بازوى آنان را بگیرند و از زمین‏گیرى و خاک‏نشینى بلند کنند ، عزت ببخشند و حرمت گزارند . این ، زکات توانایى و توانگرى است !« مردانگى ‏» ، صفت‏ برجسته و ارزشمندى است که به یک اجتماع ‏زنده آبرو مى‏بخشد . بزرگوارى و کرامت نفس در برخورد با دیگران ، خصیصه آزادمردانى است که از روى فتوت و جوانمردى ، اندیشه ‏محرومان را در سر مى‏پرورانند و مهرشان را در دل . زندگى بى‏حضور چنین فرزانگانى ، نه لذت دارد ، نه زیبایى . جامعه‏اى که از جوانمردان ‏خالى باشد ، غبار مرگ بر چهره‏اش نشسته است .این سجیه و خصلت عملى ، ریشه در درون و اندیشه دارد و ازآنجا به رفتار و معاشرت و برخوردها سرایت مى‏کند . امام على (ع) مى‏فرماید : « بعد المرء عن الدنیة فتوة ‏» ; (2)  جوانمردى ، دور بودن انسان از پستى و فرومایگى است .و ... فرومایگى چیست ، جز زور و تحقیر ، بى‏حرمتى و تکبر، خودخواهى و حق‏کشى ، کینه‏توزى و انتقام‏جویى ، بخل و حسادت ، سخت‏گیرى و بدرفتارى ،  بى‏وفایى و دروغ ، نفاق و دو رنگى ؟ ... و مردانگى چیست ، جز ایثار و گذشت ، عفو و مدارا ، بخشندگى ونوازش ، صبورى و تحمل ، همت ‏بلند و حسن خلق ، یکرنگى و وفادارى ، صداقت و دلجویى ؟ ... در دید شما ، « نامرد » و « پست‏ » و « فرومایه ‏» کیست ؟  و مروت ومردانگى کدام است ؟ خواجه عبدالله انصارى گوید: «اگر بر روى آب روى ، خسى باشى ، و اگر به هوا پرى ، مگسى باشى ، دل به دست آر ، تا کسى باشى ! » (3) .و خداوند ، همین را مى‏پسندد و مى‏پذیرد و پاداش مى‏دهد ، چرا که ‏دلهاى شکسته ، جلوه‏گاه محبت‏ خدا و امید به درگاه او است وجوانمردى ، آرامش بخشیدن به آن دلهاست . به گفته مولانا :هزار بار پیاده طواف کعبه کنى    قبول حق نشود گر دلى بیازارى (4) .در حدیثى ، امیرالمؤمنین (ع) چارچوب و استخوان‏بندى مروت وجوانمردى را این گونه برمى‏شمارد که مى‏تواند معیارى براى هرشخص جهت ارزیابى میزان فتوت خویش باشد : « نظام الفتوة احتمال عثرات الاخوان و حسن تعهد الجیران ‏» ;  (5)  نظام مردانگى ، تحمل لغزشهاى برادران و رسیدگى شایسته به ‏همسایگان است.برخى از نشانه‏هانه فتوت به ادعا است ، نه جوانمردى به سخن ! رفتار و عمل ، شاهد مردى و نامردى هر انسان است . فتوت نیز تنها با عمل است که مهرتایید مى‏خورد و مقبول خاطرها مى‏گردد ، نه با حرف و شعار . بعضى از نشانه‏هاى رادمردان که در روایات آمده ، از این قراراست :1- عفو و گذشت : روحهاى بزرگ ، ظرفیت ‏بخشایش و گذشت نیز دارند . اما افراد حقیر و فرومایه ، به سرعت در صدد انتقام برمى‏آیند . به فرموده‏ حضرت على(ع) : « لیس من شیم الکرام تعجیل الانتقام‏ » ; (6) . شتاب و سرعت در انتقام گرفتن ، از اخلاق انسانهاى بزرگوارنیست .باز هم از کلام حضرت امیر(ع) بیاموزیم : « المبادرة الى العفو من اخلاق الکرام ، المبادرة الى الانتقام من اخلاق‏ اللئام ‏» ; (7)  سرعت در عفو، از اخلاق مردان بزرگوار است و شتاب در انتقام‏گرفتن ، از اخلاق فرومایگان .2- آغاز به نیکى: گاهى کسى از انسان چیزى مى‏طلبد ، انسان هم پاسخ مى‏دهد . ولى اخلاق جوانمردانه آن است که حفظ آبروى دیگران کنى وپیش از سؤالشان ، در رفع نیازشان بکوشى که این خصلت ، مردانگى وفتوت است و نشانه کرامت روح . به تعبیر حضرت على(ع) : « الکریم من بدء باحسانه ‏» ;  (8) . کریم ، کسى است که آغازگر نیکى باشد و شروع به احسان کند .3- پاسخ بدى با نیکى : این رفتار نیز ، روحیه‏اى والا و عفوى بزرگ مى‏خواهد که اگردیگران بدى کردند و ناسزا گفتند و بى‏اعتنایى نمودند ، تو خوبى کنى وادب و احترام نشان دهى و اگر از تو بریدند و قطع رابطه کردند ، تو قطع ‏رابطه نکنى و پیوندها را نگه دارى . در اینجا هم مناسب است این کلام ‏علوى آویزه گوشمان باشد : « الکریم من جازى الاسائة بالاحسان‏ » ; (9)  جوانمرد ، کسى است که بدى را با نیکى پاسخ دهد . آرى ... در عفو ، لذتى است که در انتقام نیست.4- عفو با قدرت : جوانمرد کسى است که وقتى قدرت دارد و مى‏تواند انتقام بگیرد ، درگذرد و عفو را پیشه خود سازد . على (ع) فرمود : « الکریم اذا قدر صفح و اذا ملک سمح و اذا سئل انجح‏ » ; (10) . جوانمرد و بخشنده کسى است که :  وقتى قدرت یابد ، درگذرد و ببخشاید . و چون توانمند و مالک گردد ، عطا کند و ببخشد،  و آنگاه که چیزى از او خواسته شود ، نیاز را برآورد .5- غمخوارى محرومان : جوانمردان به نیازمندان رسیدگى و نسبت ‏به آنان حمایت و دلجویى مى‏کنند و خود را در راحت و رنج دیگران شریک مى‏شمارند . به قول سعدى:تو کز محنت دیگران بى‏غمى     نشاید که نامت نهند آدمى.« پوریاى ولى ‏» ، از پهلوانان نامدار و عارفى که از مردانگى او حکایتهاى بسیارى زبانزد مردم است ، (11)  در یک رباعى چنین سروده ‏است :گر بر سر نفس خود امیرى ، مردى    ور بر دگرى نکته نگیرى، مردىمردى نبود فتاده را پاى زدن      گر دست فتاده‏اى بگیرى، مردى (12) .جوانمردى همان خوشخویى ، بخشندگى ، مردم‏نوازى و رسیدگى‏ به بینوایان است و همه اینها به شکرانه قدرت و توانى که پروردگار عطاکرده است . به گفته حافظ :اى صاحب کرامت ! شکرانه سلامت   روزى تفقدى کن، درویش بینوا را.تماشاى جلوه‏هاى فتوت و بزرگوارى و « برخورد کریمانه ‏» در آینه ‏رفتار بزرگان و اسوه‏ها ، تماشایى‏تر است . نمونه‏هایى از این رفتارهاى‏ زیبا و نمونه‏هاى تاریخى تقدیم شما مى‏شود .ادامه دارد ...