اخلاق معاشرت ( 27 ) / ( به بهانه ماه مبارک رمضان )

ابراز دوستىرابطه‏هایى که بر پایه دوست ‏داشتن و محبت است ، استوارتر ودیرپاتر است . اهرم نیرومند عشق و محبت نیز ، در بسیارى از زمینه‏هاى ‏اجتماعى و ارتباطات انسانى ، کارسازتر از عوامل دیگر است . از این‏رو ، ریشه‏یابى عوامل تقویت‏کننده دوستى ، ریشه‏کنى عوامل سست‏کننده‏ علاقه‏ها و استفاده از عوامل محبت‏آفرین ، در بهبود مسایل معاشرت‏ مهم است .اگر عقل و اندیشه ، در زندگى نقش « چراغ راهنما » دارد که روشنى ‏مى‏بخشد و راه را نشان مى‏دهد ، عشق و محبت قلبى نیز نقش « موتورمحرک‏ » را دارد که پیش‏برنده است و حرکت‏آفرین و زبان دل ، قوى‏تر از زبان عقل است و گاهى هم که محبت و عشق ، فرمان مى‏دهد ، عقل از پاى مى‏ماند و مطیع مى‏گردد .آثار مثبت و منفى محبتدر روابط انسانى ، عشق و علاقه ، هم آثار نیک و جهات مثبت دارد و هم اگر بى‏حساب و بى‏معیار و خارج از کنترل باشد ، پیامدهاى سوء خواهد داشت . به همان اندازه که دوست ‏داشتن و عشق ‏ورزیدن ، در انسان ‏دوستدار ، کشش و امید و دلگرمى ایجاد مى‏کند ،  او را به همرنگى و همسانى با محبوب و اطاعت از معشوق مى‏کشاند و عاشق را به‏فداکارى ، گذشت و ایثار در راه محبوب مى‏کشاند ، گاهى هم حقایق را بر انسان پوشیده مى‏سازد و عیبها را کتمان مى‏کند و نقاط ضعف را به‏ نقاط قوت تبدیل مى‏نماید و زشت را زیبا جلوه مى‏دهد و این ، ازعوارض سوء « افراط در محبت‏ » است .به تعبیر حضرت رسول (ص) : « حب الشئ یعمى و یصم ‏» ;  (1)  علاقه به ‏چیزى انسان را کور و کر مى‏کند . و به فرموده حضرت امیر(ع) :  « من عشق شیئا اعشى بصره و اعمى‏قلبه ... » ; (2)  کسى که به چیزى عاشق و شیفته شود ، این محبت ، چشم ‏صورت و چشم دل او را نابینا مى‏سازد ، پس او با چشمى ناسالم ‏مى‏نگرد و با گوشى ناشنوا مى‏شنود و خواسته‏ها و تمنیات ، عقل او را ازهم مى‏گسلد و دنیا ، دلش را مى‏میراند ...محبت ، گاهى در داورى انسان نسبت ‏به دیگران هم اثر مى‏گذارد و محبت را به داورى ناحق مى‏کشاند . علاقه ، در نپذیرفتن نقد و انتقاد هم ‏مؤثر است . اگر شما دوستدار کسى باشید ، اغلب حاضر نیستید در باره ‏او انتقاد و عیبجویى بشنوید . محبت ، بعضى محبوبها را مغرور مى‏سازد . برخى ظرفیت آن را ندارند که طرف محبت قرار بگیرند و گرفتار عجب مى‏شوند . بعضى‏کودکان اگر محبت زیادى ببینند ، لوس و پرتوقع و دشوار و خودپسند مى‏گردند . به هر حال ، اینها عوارض نیک و بد محبت است که نباید از نظر دور بماند .ابراز علاقهآنچه بیشتر به جنبه معاشرتى مربوط مى‏شود ، آشکار کردن محبت‏ و علاقه به دیگران است . اگر کسى را دوست دارید ، چه از دوستان و برادران ایمانى ، یا نسبت ‏به فرزندان و همسر و ... این محبت را بر زبان‏آورید و آن را ابراز کنید ، تا محبتها افزوده شود و دوستیها تداوم واستمرار یابد . انسان علاقه دارد که مورد علاقه و محبت دیگران باشد . اگر آن‏ دوستداران ، محبت‏ خود را آشکار کنند ، محبوب هم به محبان‏ علاقه‏مند مى‏شود و این محبت دو جانبه ، زندگیها را از صفا و صمیمیت‏ بیشترى برخوردار مى‏سازد . ما اگر بدانیم که خدا دوستمان دارد ، ما هم ‏خدا را بیشتر دوست‏ خواهیم داشت . اگر بدانیم و بفهمیم که رسول‏خدا (ص) و اهل بیت (ع) به ما شیعیان عنایت و محبت دارند و این‏علاقه را بارها نشان داده و اظهار کرده‏اند ، محبت عترت در دل ما بیشترخواهد شد . اینکه خداوند بارها در قرآن کریم ، محبت ‏خویش را ابراز کرده ودر آیاتى که « ان الله یحب الذین ... » دارد ، مى‏فرماید که دوستدار پاکان ، توبه‏کنندگان ،  پاکى‏جویان ،  نیکوکاران ،  متقین ،  متوکلین ،  صابران ،  اهل‏ قسط و عدل است . و در جایى از کسانى یاد مى‏کند که هم خدا آنان را دوست دارد و هم آنان به خدا علاقه دارند (یحبهم و یحبونه) (3) توجه به‏این نکته ، « حب خدا »  را در دلها شعله‏ور مى‏سازد . وقتى ائمه ‏معصومین(ع) محبتهاى خویش را نسبت‏ به هوادارانشان ابراز مى‏کنند ، متقابلا  این اظهار عشق ، عشق مى‏آفریند .از حضرت على (ع) مى‏پرسند : یا على ! چگونه‏اید ؟ مى‏فرماید : دوستدار دوستانمان و دشمن دشمنانمان هستم : « اصبحت محبا لمحبنا ومبغضا لمن یبغضنا » .  (4)  آیا اگر بدانیم که مولاى متقیان به دوستانش علاقه‏ دارد ، نخواهیم کوشید که گوهر عشق او را در سینه داشته باشیم ؟!آنچه روابط دوستانه را نیرومندتر مى‏سازد ،  ابراز علاقه است . ممکن است‏ شما به کسى علاقه و ارادت داشته باشید ، ولى به دلیل تنبلى ‏و بى‏حالى ، یا خجالت و شرم یا به هر علت دیگر هرگز بر زبان نیاورید و به او نگویید که دوستش دارید ، او از کجا پى به علاقه‏مندى شما ببرد و به شما علاقه پیدا کند ؟ کلید جلب محبت او ، ابراز علاقه خودتان است . این نکته در دستورالعملهاى اخلاقى آمده و حتى بابى براى آن گشوده‏ شده است . (5) امام صادق(ع) فرمود : « اذا احببت رجلا فاخبره‏ » ;  (6)  اگر به کسى علاقه ‏و محبت داشتى ، او را آگاه کن . در روایت است که مردى از مسجد گذر کرد ، در حالى که امام ‏باقر(ع) و امام صادق(ع) نیز در مسجد نشسته بودند .  یکى از اصحاب‏ امام باقر(ع) گفت :  به خدا قسم من این شخص را دوست مى‏دارم . امام فرمود :  پس به او خبر بده ،  چرا که این خبردادن ، هم مودت و دوستى را پایدارتر مى‏کند ، هم در ایجاد الفت ، خوب است  « الا فاعلمه‏ فانه ابقى للمودة و خیر فى الالفة ‏ » .  (7) . از پیامبر خدا (ص) نیز روایت است که فرمود : « اذا احب احدکم صاحبه او اخاه فلیعلمه ‏ » ;  (8) . هر یک از شما دوست‏ یا برادر دینى‏اش را دوست ‏بدارد ، پس به اواعلام کند . در حدیث دیگرى همین مضمون آمده ، با این اضافه که  « فانه اصلح ‏لذات البین ‏» ;  (9)  این اعلام دوستى ، براى اصلاح و آشتى میان افراد ، شایسته‏تر و مفیدتر است .نقش ابراز علاقه در خانوادهنکته‏اى که یاد شد ، غیر از محیط اجتماعى و روابط انسانى‏ مسلمانان با یکدیگر ، در محیط خانه و میان افراد خانواده هم مطرح‏است . صفاى زندگى به حاکمیت عشق و علاقه بر محیط زندگى و معاشرت است و اگر دوستى و علاقه نباشد ، زندگى جهنمى است ‏سوزان و محیطى است‏ سرد و بى‏روح . گاهى گفتن کلمه  « دوستت دارم ‏» ،  شعله محبت را فروزان مى‏کند و به ‏زندگیها روح و نشاط مى‏بخشد .  ابراز عشق و علاقه در محیط خانواده ، میان دو همسر ،  یا میان پدر و مادر نسبت‏ به فرزندانشان خانه را به‏ بهشت تبدیل مى‏کند .  چه دوزخهاى سوزانى که معلول کمبود محبت وعاطفه فرزندان از جانب والدین است و حسرت شنیدن « عزیزم ،  دلبندم ، تو را دوست دارم و ... »  سالها بر دل کودکان مى‏ماند و گرفتار عقده کمبود محبت مى‏شوند .پیامبر اکرم (ص) فرمود : « قول الرجل للمراة انى احبک لا یذهب من قلبها ابدا » ;  (10)  اینکه مرد ،  به ‏همسر خود بگوید : « تو را دوست دارم ‏» ، هرگز از دل همسر بیرون ‏نمى‏رود !شگفتا که یک جمله کوتاه و ساده ، ولى یک دنیا تاثیر وعشق‏آفرینى ! و چقدر بخیلند آنان که از گفتن چنین واژه‏هاى ‏محبت‏آورى نسبت ‏به همسر و فرزندان و دوستان و بستگان خویش ، مضایقه دارند و از عواقب و پیامدهاى نیکو و آثار سازنده آن غافلند . ابراز دوستى و محبت ، تنها به گفتن و لفظ نیست . گاهى احترام‏کردن ، بوسیدن ، نوازش کردن ، هدیه و سوغات خریدن و این گونه ‏حرکات ، نشانه عشق و دوستى است . رسول خدا (ص) فرمود :  « احبوا الصبیان و ارحموهم‏ » ;  (11)  کودکان را دوست‏ بدارید و به آنان ترحم و شفقت نمایید .  لطف و مهربانى به ‏خردسالان ، گواه عشق و محبت نسبت‏ به آنهاست . و ترحم ، خود نشانه ‏محبت داشتن به فرزندان است . در روایات بسیارى به بوسیدن فرزند توصیه شده و براى هر بوسیدن اولاد ، درجه‏اى در بهشت منظور گشته ‏است « من قبل ولده کتب الله له حسنة ... .» (12) . در روایت است :  روزى حضرت رسول (ص) ، دو فرزندش امام‏حسن و امام حسین (علیهماالسلام) را بوسید . اقرع بن‏حابس کنار حضرت بود . گفت : من ده فرزند دارم ، تاکنون هیچ کدام را نبوسیده‏ام ! پیامبر خدا فرمود :  من با تو چه کنم ، که خدا رحمت و عطوفت را از دلت ‏کنده است . (13) در روایات متعددى هم به رعایت عدالت در بوسیدن و پرهیز از تبعیض در بوسیدن و ابراز محبت‏ به فرزندان تاکید شده است . راستى ، فرزندى که از پدر و مادر محبت ندیده و سخن گرم وعشق‏آفرین نشنیده است ، آیا به این نتیجه نمى‏رسد که دوستش ندارند و در خانه جایى ندارد و کسى او را به حساب نمى‏آورد ؟ و آیا این ‏ « عقده‏ » ، بعدها براى او چه پسر باشد و چه دختر ، مشکل به بار نمى‏آورد ؟  کودکانى که از خانه فرار مى‏کنند ،  پسران و دخترانى که‏ جذب برخوردهاى عاطفى دشمنان دوست‏نما مى‏شوند و به فساد مى‏گرایند ، آیا جز معلول فقدان محبت و عاطفه در درون خانواده‏ است ؟ اگر فرزندان در محیط خانه از نظر عاطفى و محبت اشباع شوند ، هرگز به دام شیادان که با تور محبت‏ به شکار جوانان و نوجوانان ‏مى‏پردازند ، نمى‏افتند . بررسى پرونده برخى از بزهکاران و مجرمین یا فراریان از خانه یا اقدام‏کنندگان به خودکشى ، نشان‏دهنده کمبود محبت آنان در خانه و ازسوى والدین است. در نامه دخترى که پس از آلوده ‏شدن و گرفتارى در دام شیادان و گرگهاى عفاف ، اقدام به خودکشى کرده ،   چنین آمده است ( در باره مادرش ) : « او مادر من بود .  براى تربیت من که تنها فرزندش بودم رنج‏ بسیار کشید ،  ولى‏ هرگز نخواست دوست من باشد ... روزى رسید که این کمبود را شیطان دیگرى‏ جبران کرد . من که تشنه محبت‏ بودم ، دست پر مهر او را به گرمى فشردم و به رویش‏آغوش گشودم .  یقین دارم که دختران محبت ‏دیده ، هرگز دچار این لغزش‏نمى‏شوند . کسى که در خانه‏اش چشمه آب حیات دارد ،  به دنبال سراب ‏نمى‏رود ... .» (14) .نتیجه آنکه ; حیات اجتماعى ، شادابى و صفاى خود را مدیون ‏محبت و دوستى است . وقتى به کسى علاقه و محبت داریم ، چه پدر ومادرمان باشد ، چه برادر و خواهرمان ، چه فرزندانمان ، چه استادمان ، چه شاگردمان ،  چه هر انسان دیگرى که به دلیل داشتن فضیلتى و برخوردارى از عملکردى شایسته و تحسین‏برانگیز ، محبوب ما شده ودر خانه دلمان جاى گرفته است ، این دوست‏ داشتن و ارادت و عشق را بر زبان آوریم و در دل نگه نداریم .ابراز دوستى و اظهار علاقه ، خود ما را هم مورد علاقه و محبت‏ دیگران قرار مى‏دهد .  معاشرت گرم و محبت‏آمیز با دیگران ، هنرى‏است ‏شایسته که باید کوشید این ادب اجتماعى را فرا گرفت و به کار بست .پى‏نوشتها : 1) بحارالانوار، ج‏74، ص‏165.   2) نهج‏البلاغه، صبحى صالح، خطبه 109.   3) سوره مائده، آیه 54.   4) سفینة‏البحار (چاپ اسوه)، ج‏2، ص‏17.   5) باب استحباب «اخبار الاخ فى الله یحبه له و ان القلب یهدى الى القلب‏». (بحارالانوار، طبع‏بیروت، ج‏71، ص‏181.   6) همان، ص‏181.   7) همان.   8) همان، ص‏182.  9) همان.  10) وسائل‏الشیعه (آل‏البیت)، ج‏20، ص‏24.   11) همان، ج‏21، ص‏483.   12) میزان الحکمه، ج‏10، ص‏699.   13) همان، ص‏100.  14) تربیت کودک در جهان امروز، احمد بهشتى، (چاپ جدید)، ص‏136.