امیرالمومنین اسوه‌ی وحدت (بخش دهم)

احادیث تسمیه

از جمله احادیثى که از اعضاى خانواده‌ی پیامبر به نام، یاد کرده، احادیث ذیل است:

مسلم در صحیح خود از سعد بن ابى وقاص روایت کرده است که او گفت: «... و هنگامى که این آیه نازل شد: پس بگو: بیایید تا فرزندان‌مان و فرزندان‌تان، زنان‌مان و زنان‌تان... را بخوانیم...، پیامبر خدا، على، فاطمه، حسن و حسین را طلبید، پس فرمود: بار خدایا اینان خاندان منند»^(۶).

ترمذى در صحیح خود از عمر بن ابى‌سلمه روایت کرده است که او گفت: «این آیه در خانه‌ی ام سلمه بر پیامبر (ص) نازل شد: «اراده‌ی خداوند تعلق گرفته است تا از شما -خاندان پیامبر (ص)- ناپاکى را دور کند، و شما را به طور کامل پاک دارد.» پس پیامبر، فاطمه، حسن و حسین را طلبید، و آنان را با کسا پوشانید و على را نیز که پشت‏ سرش بود با عبایى پوشاند، سپس فرمود: بار خدایا! اینان اهل بیت منند پس، پلیدى را از آنان بزداى و آنان را به طور کامل پاک بدار. ام‌سلمه گفت: یا رسول الله آیا من هم با آنان هستم؟ فرمود: تو بر جایگاه خود هستى و روى به سوى خیر و سعادت دارى.» ترمذى گوید: و در همین باب از ام‌سلمه، معقل بن یسار، ابى الحمراء و انس بن مالک، روایت‏ شده است^(۷).

امام احمد در مسند خود از ام‌سلمه همسر پیامبر (ص) روایت کرده است که او گفت: «این آیه در خانه‌ی من نازل گردید: خداوند اراده فرموده است تا از شما خانواده پلیدى را دور سازد و شما را به طور کامل پاک دارد، و در آن خانه، فاطمه، على، حسن و حسین بودند، پس پیامبر آنان را با عبایى که روى خود داشت پوشانید، سپس گفت: (بار خدایا!)  اینان خاندان منند، پس از آنان پلیدى را دور کن و آنان را کاملا پاک گردان.»^(۸)

و مسلم از عایشه همسر پیامبر روایت کرده است که او گفت: «پیامبر خدا بیرون آمد در حالى که عبایى بافته از موى سیاه بر دوش او بود، پس حسن آمد، او را داخل عبا کرد، بعد حسین آمد، او را نیز داخل کرد، و بعد فاطمه آمد، او را هم به زیر عبا جاى داد، سپس على آمد و او را هم با عبا پوشاند، آن‌گاه فرمود: «خداوند اراده فرموده است تا از شما خانواده پلیدى را دور سازد و شما را کاملا پاک گرداند»^(۹).

در در المنثور سیوطى (در تفسیر قرآن) به دو روایت زیر بر مى‏‌خوریم:

ابو الحمراء (از اصحاب پیامبر) مى‏گوید: مدت هشت ماه در مدینه مراقب پیامبر بودم، هیچ‌گاه براى نماز بیرون نیامد، مگر اینکه اول به در خانه‌ی على مى‏آمد، دستش را دو طرف در قرار مى‏داد و مى‏گفت: «نماز! نماز! خداوند اراده کرده است فقط از شما خانواده پلیدى را دور کند و شما را به تمام پاک دارد»^(۱۰).

و از ابن عباس است که گفت: نه ماه پیامبر خدا را مى‏‌دیدیم که هر روز موقع نماز در خانه‌ی على بن ابى طالب مى‏‌آمد و مى‏‌گفت: «درود و رحمت‏ خدا بر شما خانواده، خداوند اراده کرده است تا از شما خانواده، پلیدى را دور سازد و شما را کاملا پاک دارد»^(۱۱).

و انس بن مالک روایت کرده است که پیامبر خدا شش ماه به طور مداوم آن جمله را مى‏‌گفت^(۱۲).

البته این احادیث به وضوح دلالت دارد که هر یک از این چهار تن، فردى از افراد خاندان پیامبرند، هم‌چنان که عضویت هر شخص دیگرى را -از کسانى که در زمان پیامبر در قید حیات بودند، چه از هاشمیان و یا از زنان پیامبر- منتفى مى‏‌داند. این قول پیامبر (ص): بار خدایا! اینان خاندان منند، دلالت روشنى دارد بر این که عضویت‏ خاندان پیامبر در دوران زندگانى آن بزرگوار منحصر بر آن چهار تن بوده است. بنابراین، همه‌ی افراد دیگر -حتى عمویش عباس، جعفر بن ابى طالب و سایر افراد حاضر در زمان بیان این مطلب- از دایره‌ی عترت مورد نظر خارجند، هر چند که همگى از خویشان نزدیک او بودند. با این همه، این انحصار همه‌ی بنى‌هاشم را که پس از وفات آن حضرت، به دنیا آمده‏‌اند از جرگه‌ی اهل بیت‏ خارج نمى‏‌کند.

آنچه در احادیث نوع اول آمده است دلالت دارد بر این که اعضایى از خانواده و عترت او، پس از حیات او در ضمن چند قرن به وجود خواهند آمد. پیامبر در آن احادیث‏ به صراحت گفته است که قرآن و اهل بیتش از یکدیگر جدا نشوند تا در کنار حوض کوثر بر او باز گردند. اما چگونه عضویت افرادى را که پس از پیامبر به دنیا مى‏‌آیند، بشناسیم، این مطلبى است که به اعضاى هم‌عصر آن حضرت مربوط مى‏‌شود و این که کدام یک از اینان را مى‏‌توان خلف آن حضرت نامید و اگر خلف او بود از اعضاى عترت او نیز هست. مردم خود گواه شایستگى و علو مقام او در تقوا و درستى و علم و حکمت اویند، و خلف آن حضرت در زمان او همان کسى است که وى را خلیفه‌ی خود مى‏‌نامد.

اکنون که مقام اهل بیت را در اسلام و نیز اعضاى خاندان محترمى را که در زمان پیامبر بودند، شناختیم سزاوار است که در صفحه‏‌هاى آینده از شاخص‏‌ترین فرد این خانواده سخن بگوییم. آن فرد، امام على (ع) پسر عموى پیامبر است که پیامبر او را به بالاترین مراتب بزرگداشت، گرامى داشته است.

 

پى‏‌نوشت‌ها:

۱- ترمذى در صحیح خود ج ۵ ص ۳۲۸ آورده است. شماره‌ی حدیث ۳۸۷۴ است. 

۲- ترمذى در صحیح خود ج ۵ ص ۳۲۹ روایت کرده است. ‏شماره‌ی حدیث ۳۸۷۶.   

۳- امام احمد در جزء پنجم از مسند خود ص ۱۸۱ آورده است. البته از دو طریق صحیح روایت کرده است.   

۴- حاکم در صحیح خود «مستدرک‏» ج ۳ ص ۱۰۹ آن حدیث را آورده است.    

۵- در «فاکهة البستان‏» آمده است: عترت -به کسر ع- فرزندان و نسل او و هم‌چنین نزدیک‌ترین وابستگان او، از گذشتگان و غیر آن‌ها مى‏باشند.   

۶- ج ۱۵ ص ۱۷۶. البته ترمذى ،حاکم و بیهقى نیز آن را نقل کرده‏اند.   

۷- ج ۵ ص ۳۲۸ (شماره‌ی حدیث ۳۸۷۵).   

۸- ج ۶ ص ۲۹۲ سیدتقى حکیم در کتاب «اصول فقه‏» مقارن ص ۱۵۵- ۱۵۶ به نقل از کتاب «در المنثور» سیوطى ج ۵ ص ۱۹۸ آورده است که حاکم و بیهقى این حدیث را روایت کرده‏اند.    

۹- صحیح مسلم ج ۱۵ ص ۱۹۲- ۱۹۵.     

۱۰ و ۱۱- ج ۵ ص ۱۹۸  (الفقه المقارن از حکیم ص ۱۵۵).   

۱۲- احمد در مسند خود ج ۳ ص ۲۸۶ آن را نقل کرده است.