دین حداقلی یا دین حداکثری؟!

 

 ما انسان‌ها از امکانات و ابزارهایی که در اختیار ما هستند، دو جور می‌توانیم بهره ببریم. یا به حداقل بهره‌مندی از آن اکتفا کنیم و از بیشتر فوائد آن صرف نظر کنیم؛ یا نه، برعکس، دنبال استفاده حداکثری از آن امکانات باشیم. البته در اینجا یک گروه سومی هم هستند که اصلا هیچ استفاده‌ای از امکانات در اختیار خود نمی‌کنند که اینها حقیقتاً از عقل محروم‌اند و باید آنها را فوراً به دارالمجانین معرفی کنیم. بحث ما درباره انسان‌های عاقل است!

به‌طور مثال برخی از افراد هستند که هزینه‌های زیادی را خرج خرید یک گوشی تلفن همراه پیشرفته می‌کنند، اما از آن فقط برای تماس ساده تلفنی استفاده می‌کنند. خُب اگر می‌خواستی فقط این استفاده را از گوشی خود داشته باشی، می‌توانستی یک گوشی ساده ارزان قیمت بخری! اما برخی افراد عاقل‌تر هستند که از تمام ظرفیت و امکانات همان گوشی ساده خود بهره می‌برند. ما در مقابل نعماتی هم که در اختیارمان است نیز همین حالت را داریم، یا بهره‌مندی ما حداقلی است و یا حداکثری!

تمام دستورات دین را می‌توان بر اساس همین نگرش مورد تحلیل و ارزیابی و سپس مورد عمل قرار داد. ثمره نگاه حداقلی به دستورات دین این می‌شود که انسان فقط به دنبال کسب ثواب و دوری از گناه شخصی خودش باشد. تنها به فکر جلب منافع و مصالح شخصی و دفع مضرات خودش باشد و دیگر به دیگران فکر نکند. اما ثمره نگاه حداکثری به دین، کاملا متفاوت است. با این نگرش انسانها دیگر فقط به فکر منافع شخصی خود نیستند بلکه منافع و مضرات عموم جامعه مسلمانان را در نظر می‌گیرند و منفعت خود را در منفعت جمع می‌بینند. حتی اگر در برخی موارد ضرر شخصی هم بکند، اما چون آن ضرر در دل یک سود عمومی است، آنرا نیز راحت می‌پذیرد.

در نگاه و عمل حداکثری به دین است که حتی ثواب شخصی عمل جمعی نیز چندین برابر می‌شود که در برخی موارد حتی قابل شمارش هم نخواهد بود. همچون نماز فرادا و نماز جماعت که فرق ثوابشان از زمین تا آسمان است.

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی حَدِیثٍ قَالَ: فَضْلُ صَلَاةِ الْجَمَاعَةِ عَلَى صَلَاةِ الرَّجُلِ فَرْداً خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ دَرَجَةً فِی الْجَنَّةِ.(وسائل الشیعة، ج‏8، ص: 286) امام باقر سلام‌الله‌علیه می‌فرماید: برتری نماز جماعت بر نماز فرادا به اندازه بیست و پنج درجه در بهشت است!

همه دستورات دینی، همینطور است. به عنوان یک مثال دیگر می‌توان به ازدواج اشاره کرد؛ اگر به ازدواج با نگاه حداقلی و فردی بنگریم، خُب مشکلاتی دارد، دردسرهایی دارد، حتی در برخی موارد با حساب و کتاب شخصی و فردی، اصلا به صرفه نیست. اما در نگاه حداکثری به آن، دیگر منافع و مفاسد شخصی مدنظر نخواهد بود. بلکه مصالح عمومی اسلام و جامعه در نظر گرفته خواهد شد. مثال دیگر فرزندآوری است که عیناً همین مطالب در اینجا هم مطرح است. فرزندآوری در نگرش فردی معمولاً پر رنج و زحمت است و مشکلاتی را به دنبال دارد تا آنجا که امروزه کار به‌جایی رسیده که خیلی از خانواده‌ها تا سال‌ها به فکر بچه‌دار شدن نمی‌افتند و بعد هم به یک فرزند اکتفا می‌کنند. این حالت در نگرش فردی و حداقلی، تا حدی توجیه پذیر است؛ اما در نگرش حداکثری به موضوع فرزندآوری دیگر مسئله فرق می‌کند و آنگاه من به خاطر مصالح عالی نظام اسلامی که همان اهداف بلند اسلام است، همه این سختی‌ها و مشکلات را به‌جان می‌خرم و در این راه تمام وسع خود را نیز خرج می‌کنم.

نکته کلیدی: نگاه و استفاده‌ی حداکثری از دین و دستورات دین تنها در سایه‌ی تشکیل حکومت اسلامی قابل تحقق است. در غیر حکومت اسلامی به هیچ وجه نمی‌توان از ظرفیت کامل دین بهره برد.