راه‌های پاک شدن از گناه کدام است؟
پرسش
انسان چطور و چگونه از گناه پاک می‌شود؟
پاسخ اجمالی
راه‌های آمرزش و بخشودگى گناه متعدد است که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۱. توبه و بازگشت به سوى خدا با شرایط آن.
۲. انجام کارهاى نیک فوقالعادهاى که سبب آمرزش اعمال زشت می‌گردد.
۳. پرهیز از گناهان "کبیره" که موجب بخشش گناهان "صغیره" می‌گردد.
۴. تحمل گرفتاری‌ها و مصائب دنیا و سختی‌های برزخ و مواقف آغازین رستاخیز، ناخالصی‌های مؤمنان را می‌زداید.
۵. شفاعت؛ البته باید توجه داشت که شفاعت به شرط تغییر و تحول فرد گناه‌کار از وضعیت قبلی و داشتن قابلیت‌های لازم برای آمرزش، موجب پاک‌شدن او از گناهانش می‌شود.
۶. عفو الهى؛ شامل افرادى می‌شود که شرایط و شایستگى آن را داشته باشند؛ یعنی شامل مؤمنانى می‌شود که از نظر عمل کوتاهى یا آلودگى داشتند.
پاسخ تفصیلی
از آیات متعدد قرآن مجید استفاده می‌شود که وسائل آمرزش و بخشودگى گناه متعدد است که در زیر به طور خلاصه بدان‌ها اشاره می‌کنیم:
۱. توبه و بازگشت به سوى خدا که توأم با پشیمانى از گناهان گذشته و تصمیم بر اجتناب از گناه در آینده و جبران عملى اعمال بد، به وسیله‌ی اعمال نیک بوده باشد. آیاتى که بر این معنا دلالت دارد فراوان است، اما به جهت اختصار تنها به یک آیه اشاره می‌کنیم:
"هُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ"؛[۱] او است که توبه را از بندگان خود می‌پذیرد و گناهان را می‌بخشد.
حقیقت "توبه" ندامت و پشیمانى از گناه است که لازمه‌ی آن تصمیم جدی بر ترک گناه در آینده و جبران کارهایى که قابل جبران است. گفتن استغفار نیز بیان‌گر همین معنا است. به این ترتیب ارکان توبه را می‌توان در پنج چیز خلاصه کرد: ۱. ترک گناه، ۲. ندامت، ۳. تصمیم بر ترک در آینده، ۴. جبران گذشته، ۵. استغفار.[۲]
۲. کارهاى نیک فوقالعادهاى که سبب آمرزش اعمال زشت می‌گردد، چنان‌که قرآن میفرماید: "إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ"[۳]؛ کارهاى نیک آثار پارهاى از گناهان را از بین میبرد.
۳. پرهیز از گناهان "کبیره" که موجب بخشش گناهان "صغیره" می‌گردد: "إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلاً کَریماً؛[۴] اگر از گناهان بزرگى که از آن نهى میشوید پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را میپوشانیم و شما را در جایگاه خوبى وارد میسازیم.[۵]
۴. تحمل گرفتاری‌ها و مصائب دنیا بار گناهان مؤمنان را سبک می‌کند و سختی‌های برزخ و مواقف آغازین رستاخیز، ناخالصی‌هایش را می‌زداید.[۶]
۵. شفاعت؛ حقیقت شفاعت ضمیمه‌شدن موجودى قوی‌تر، به موجود ضعیف‌تر براى کمک به او است. این کمک ممکن است براى افزایش نقاط قوت و یا پیرایش نقاط ضعف باشد.[۷]
مفهوم شفاعت از نظر اسلام و آیات قرآن،[۸] معنایی است که بر محور دگرگونى و تغییر و تحول در "شفاعت شونده" دور می‌زند؛ یعنى شخص شفاعت‌شونده موجباتى فراهم می‌سازد تا از یک وضع نامطلوب و درخور کیفر بیرون آمده و به وسیله‌ی ارتباط با شفیع، خود را در وضع مطلوبى قرار دهد که شایسته و مستحق بخشودگى گردد.
ایمان به این نوع شفاعت در واقع یک مکتب عالى تربیت و وسیله‌ی اصلاح افراد گناه‌کار و آلوده، و موجب بیدارى و آگاهى آنان است.[۹]
بر حسب روایات فراوان "مقام محمود" که در قرآن کریم به رسول اکرم(ص) وعده داده شده، همین مقام شفاعت است و نیز آیه‌ی شریفه‌ی: "وَ لَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضى"؛[۱۰] (و همانا پروردگارت (آن قدر) به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی)، اشاره به آمرزش الهی است که به واسطه‌ی شفاعت آن حضرت شامل حال کسانی که استحقاق دارند می‌شود.
بنابر این، بزرگ‌ترین و نهایی‌ترین امید مؤمنان گنه‌کار، شفاعت است و این شفاعت مورد نظر اسلام با شرایط خاص آن، یکی از راه‌های تربیت افراد و ایجاد امید به جبران کاستی‌ها برای پاک‌شدن از گناهان و حرکت و تعالی به سوی ارزش‌ها است.
۶. عفو الهى[۱۱] که شامل افرادى می‌شود که شایستگى آن را دارند و آنان مؤمنانى هستند که از نظر عمل، کوتاهى یا آلودگى داشتند. اینان اگر مشمول عفو الهى شوند و شایسته‌ی آن باشند به گروه بهشتى می‌پیوندند، و اگر مشمول عفو الهى نشوند به دوزخ میروند، اما مأوى و جایگاهشان آن‌جا نخواهد بود و تا ابد در آن باقی نخواهند ماند.[۱۲]
مجددا یادآورى می‌کنیم که عفو الهى مشروط به مشیت او است و به این ترتیب یک مسئله‌ی عمومى و بدون قید و شرط نیست، و مشیت و اراده‌ی او تنها در مورد افرادى است که شایستگى خود را عملا به نوعى اثبات کردهاند.
بنابراین، خداوند متعال که آفریننده‌ی انسان و به تمام ویژگی‌های او آگاه است، پاک‌شدن از همه‌ی گناهان -هر چند گناهان بزرگ باشند- را ممکن دانسته و همگان را به سوی رسیدن به آن دعوت فرموده و وعده‌ی آمرزش و عفو داده است، تا جایی که ناامیدی از عفو و بخشش الهی را بالاترین گناه شمرده است. همه‌ی پیامبران الهی برای رسانیدن مردم به دریای بی‌کران رحمت الهی مبعوث شده‌اند، تا جایی که پیامبر گرامی اسلام(ص)، پیامبر رحمت خوانده شده است: «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمین»؛[۱۳] و ما تو را جز رحمتى براى جهانیان نفرستادهایم.
نکته‌ای که باز در پایان بر آن تأکید می‌کنیم این است که اگر شخص مؤمن، ایمان خودش را تا هنگام مرگ حفظ کند و مرتکب گناهانی نشود که سلب توفیق و سوء عاقبت و سرانجام شک و تردید، یا انکار و جحود را به بار می‌آورد، و در یک جمله «اگر با ایمان از دنیا برود» به عذاب ابدی، مبتلا نخواهد شد. گناهان کوچکش به واسطه‌ی اجتناب از کبائر، بخشوده می‌شود و گناهان بزرگش به وسیله‌ی توبه‌ی کامل و مقبول، آمرزیده می‌گردد، و اگر موفق به چنین توبه‌ای نشد تحمل گرفتاری‌ها و مصائب دنیا بار گناهانش را سبک می‌کند و سختی‌های برزخ و مواقف آغازین رستاخیز، ناخالصی‌هایش را می‌زداید و اگر باز هم از آلودگی‌های گناهان پاک نشد به وسیله‌ی شفاعت -که تجلی بزرگ‌ترین و فراگیرترین رحمت الهی در اولیای خدا به‌ویژه رسول اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) می‌باشد- از عذاب دوزخ نجات خواهد یافت. ولی در عین حال نباید از مکر الهی ایمن شوند و باید همیشه بیم‌ناک باشند که مبادا کاری از آن‌ها سرزده باشد، یا سر بزند که موجب سوء عاقبت و سلب ایمان، در هنگام مرگ گردد و مبادا علاقه به امور دنیوی به حدی در دل‌شان رسوخ یابد که (العیاذبالله) با غضب خدای متعال از این جهان بروند.[۱۴]
پی‌نوشت:
[۱]. شورى، ۲۵.
[۲]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۴، ص ۲۹۰، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
[۳]. هود، ۱۱۴.
[۴]. نساء، ۳۱.
[۵]. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقائد، ص۴۷۷، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۹ش.
[۶]. همان، ص۴۸۱.
[۷]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: «مفهوم شفاعت در اسلام»، ۳۵۰؛ «شفاعت و رضاى الهى»، ۱۲۴.
[۸]. سجده، ۴؛ زمر، ۴۴؛ بقره، ۲۵۵؛ سبأ، ۲۳ و...
[۹]. تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۲۳۳.
[۱۰]. ضحی، ۵.
[۱۱]. شورى، ۲۵.
[۱۲]. تفسیر نمونه، ج ۲۶، ص ۱۱۱.
[۱۳]. انبیاء، ۱۰۷.
[۱۴]. آموزش عقائد، ص ۴۸۱ و ۴۸۲. «توبه از گناه و محبوب خدا شدن»، ۳۷۰۴؛ «راه های دعوت به خوبی ها و ترک از گناه»، ۷۱۶۵؛ «آمرزش گناه کبیره»، ۸۴۳؛ «علم به بخشیده شدن گناه»، ۸۷۳۸
از سایت اسلام‌کوئست
