لطفا در مورد مراقبه توضیح دهید!
سؤال: اساتید اخلاق برای شروع در خودسازی مسئله‌ی مراقبه را مطرح ساخته‌اند، لطفاً در این مورد توضیح دهید.
جواب: در پاسخ این دوست‌مان ترجمه‌ی بخشی از "محجةالبیضاء" اثر فیض کاشانی را برای شما می‌آوریم:
... اگر التزام نفس به مراقبه و محاسبه‌ی نفس نباشد، در قیامت به بدبختی و هلاکت دچار خواهد شد. نیز اگر مراقبه و محاسبه و مجاهده هم باشد، اما تفضل خدا در قبول آن‌ها نباشد، باز هم در خسارت خواهد بود.
خداوند تعالی در موارد متعدد به کیفیت حساب و رسیدگی به اعمال انسان‌ها اشاره می‌کند:
«و نضع الموازین القسط لیوم القیامة فلاتظلم نفس شیئاً و ان کان مثقال حبة من خردل اتینا بها و کفی بنا حاسبین»؛ سوره‌ی انبیاء، آیه‌ی ۴۷
"و ترازوهای داد را در روز رستاخیز می‌نهیم، پس هیچ کس در چیزی ستم نمی‌بیند، و اگر اعمالش به اندازه‌ی دانه‌ی خردلی باشند، آن را می‌آوریم و کافی است که ما حساب‌گر باشیم."
و نیز می‌فرماید:
۱. «و وضع الکتاب فتری المجرمین مشفقین مما فیه و یقولون یا ویلتنا ما لهذا الکتاب لایغادر صغیره و لاکبیره الا احصیها و وجدو ماعملوا حاضراً و لایظلم ربک احداً». سوره‌ی کهف، آیه‌ی ۵۰
و کارنامه‌ی عمل شما در میان نهاده می‌شود، آنگاه بزهکاران را از آنچه در آن است بیمناک می‌بینی و می‌گویند: ای وای بر ما! این چه نامه‌ی عملی است که هیچ کار کوچک و بزرگی را فرو نگذاشته، جز اینکه همه را به حساب آورده است. و آنچه انجام داده‌اند را حاضر یابند، و پروردگار تو به هیچ کس ستم روا نمی‌دارد.
هم‌چنین می‌فرماید:
«یوم یبعثهم الله جمیعاً فینبئهم بما عملوا احصاه الله و نسوه و الله علی کل شیء شهید». سوره‌ی مجادله، آیه‌ی ۶
روزی که خداوند همه‌ی آدم‌ها را بر می‌انگیزد و به آنچه کرده‌اند آگاه‌شان می‌سازد. خدا کارهایشان را برشمرده است و حال آن که آن‌ها آن را فراموش کرده‌اند و خدا بر همه چیز گواه است.
و نیز می‌فرماید:
«یومئذ یصدر الناس اشتاتاً لیروا اعمالهم فمن یعمل مثقال ذرة خیراً یره و من یعمل مثقال ذرة شراً یره». سوره‌ی زلزال، آیه‌ی ۹-۸
آن روز مردم به حال پراکنده برآیند تا نتیجه‌ی اعمال‌شان به آنان نشان داده شود. پس هر کس هم‌وزن ذره‌ای نیکی کند نتیجه‌ی آن را خواهد دید و هر کس هم‌وزن ذره‌ای بدی کند، نتیجه‌ی آن را خواهد دید.
و از جمله می‌فرماید:
«ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون». سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۲۸۱
سپس به هر کس پاداش آنچه به دست آورده، تمام داده شود، و آنان مورد ستم قرار نمی‌گیرند.
و در جایی دیگر می‌فرماید:
«یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا و ما عملت من سوء تود لو ان بینها و بینه امداً بعیداً و یحذرکم الله نفسه». آل عمران، آیه‌ی ۳۰
روزی که هر کسی هر عمل نیک و بدی انجام داده باشد در مقابل خویش حاضر می‌یابد و آرزو می‌کند ای کاش بین او و اعمالش فاصله‌ی زیادی بود و خداوند شما را از کیفر خود می‌ترساند.
و باز می‌فرماید:
«و اعلموا ان الله یعلم ما فی انفسم فاحذروه و اعلموا ان الله غفور رحیم». بقره، ۲۳۵
و بدانید که خداوند آنچه را در دل دارید می‌داند. پس از مخالفت او بترسید و بدانید که خداوند آمرزنده و بردبار است.(۱)
ارباب بصیرت می‌دانند که خداوند تعالی در کمین آن‌هاست و در قیامت با آن‌ها در حساب مناقشه خواهد شد و از ذرات کوچک خطورات قلبی و لحظه لحظه‌های عمرشان سؤال خواهد شد و به حقیقت می‌دانند که آن‌ها از این خطرات نجات نخواهند یافت مگر به الزام در محاسبه و صداقت در مراقبه و مواظبت بر نفس در تمام لحظات و حرکات و نفس‌ها و خطورات ذهنی، پس هر کس که قبل از محاسبه‌ی قیامت به حساب نفس خویش بپردازد، در قیامت سبک‌بار خواهد بود. و در مقابل کسی که به فکر محاسبه‌ی اعمال خویش نباشد، حسرت‌هایش بسیار و توقفش در عرصه‌های قیامت طولانی خواهد شد و گناهانش او را به خواری و پستی می‌کشانند.
از آن چه گفته شد روشن می‌گردد که هیچ چیزی جز مطابقت به اطاعت امر خدا آن‌ها را نجات نخواهد بخشید و در همین راستا خداوند می‌فرماید:
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، صبر کنید و ایستادگی ورزید و مرزها را نگهبانی کنید و تقوا پیشه کنید».(۲)
نگهبانی و مرزبانی نفس اولاً به وسیله‌ی مشارطه، سپس با مراقبه و بعد با محاسبه و در ادامه با معاتبه و سپس مجاهده و دست آخر با معاقبه انجام خواهد شد.
در این نوشتار همه‌ی این مراتب، تحت عنوان کلی "مرابطه" گنجانده می‌شود.
با این حساب مرابطه بین بنده با خودش در شش مرحله و شش مقام انجام می‌گیرد که باید به شرح و توضیح حقیقت و فضیلت آن‌ها و تفصیل اعمال مربوط به هر یک از آن‌ها پرداخت.
البته اصل همه‌ی این مراتب محاسبه است، اما هر محاسبه‌ای بعد از مشارطه و مراقبه انجام می‌گیرد و به معاتبه و مجاهده و معاقبه می‌انجامد.
ما در این نوشتار به تک تک این مراحل می‌پردازیم...
ادامه دارد...
* این نوشته از آقای هادی است که در کیمیای میهن‌بلاگ
ثبت کرده بودند، و بیان نتوانسته در انتقال آرشیو کیمیا به اینجا اسم نویسنده را با خودش بیاورد. تاریخ ویرایش: یک‌شنبه ۱۳۹۷/۱۰/۳۰
