مجمع البیان: طبقات مفسرین

اولین کسى که از شاگردان اسلام درباره‌ی معانى قرآن سخن گفت و داناترین آنان به این کتاب آسمانى بود همانا على بن ابى‌طالب^(ع) است.

ابن مسعود می‌گوید: قرآن بر هفت حرف نازل شد و نیست حرفى جز این‌که ظاهر و باطن دارد و علم ظاهر و باطن قرآن نزد على ^{علیه‌السلام} بود.

دوّمین مفسّر عبداللّٰه بن عباس است که او ترجمان قرآن و وارث دو سوّم از علوم رسول اکرم است و رسول اکرم برایش دعا کرد و گفت: خدایا او را در دین فهیم و فقیه گردان و به او علم به تأویل عنایت فرما.

از ابن عباس روایات فراوانى درباره‌ی تفسیر نقل شده که می‌توان گفت نیمى از احادیث تفسیر از او است.

سوّمین مفسّر عبداللّٰه بن مسعود است که مقامى ارجمند بین مفسّرین دارد و پس از ابن عباس بیشتر روایات تفسیر از او است.

ابىّ‌ بن کعب نیز یکى از چهار نفرى است که در عهد رسول اکرم قرآن را جمع‌آورى و همو مقدّم قراء است.

غیر از این چهار نفر افراد دیگرى از صحابه‌ی رسول اکرم بودند که در تفسیر مطلبى بیان کرده‌اند ولى آن‌چه از آنان نقل شده کم است.

 

مفسّر از تابعین^(۱) 

کسانى که از تابعین در تفسیر قرآن وارد بودند و شهرت فراوانى در این زمینه کسب کردند در درجه‌ی اوّل:

علىّ‌ بن ابى‌طلحه شاگرد ابن عباس، قیس بن مسلم کوفى، مجاهد بن جبر مکى، قتادة بن دعامه و اسماعیل بن عبدالرحمن کوفى و عکرمه و پس از آن‌ها طاوس بن کیسان یمانى؛ که ابن تیمیه او را داناترین مردم در تفسیر می‌داند و عطاء بن ابى‌ریاح مکّی و جابر بن یزید جعفى و محمّد بن سائب کلبى که علامه‌ی زمانش بود و حسن بصرى که در شهرت نیاز به بیان ندارد و مالک بن انس و عامر شعبی و عطاء بن ابى سلمه و سلیمان بن مهران و ابوالعالیه رفیع بن مهران و ضحاک بن مزاحم و عطیة بن سعید و بسیارى افراد دیگر که نام‌بردن از همه‌ی آن‌ها مقدور نیست.

 

پی‌نوشت‌ها:

(۱) مسلمانانى که عهد رسول اکرم را درک نکرده‌اند، به آنان تابعین می‌گویند.

 

* منبع: تفسیر مجمع البیان، فضل بن حسن طبرسی، جلد ۱، صفحات ۱۱ و ۱۲