معراج‌السعادة: تالیفات مرحوم ملااحمد نراقی

آثار بسیاری از مرحوم ملااحمد نراقی به یادگار مانده که قسمت عمده‌ی آن‌ها بارها چاپ و مورد استفاده همگان قرار گرفته [است]. تصنیفات و تالیفات مرحوم نراقی در مصادر مختلف تا قریب ۲۳ عنوان معرفی شده و بر اساس دست‌خط مرحوم نراقی که به وسیله‌ی آقای حسن نراقی در مقدمه‌ی کتاب طاقدیس، چاپ انتشارات امیرکبیر گردآوری شده، تالیفات آن مرحوم تا سال ۱۲۲۸ هجری قمری یعنی زمان کتابت آن به ۱۸ جلد می‌رسد. اما با توجه به آن‌چه مرحوم «شیخ آقا بزرگ» در کتاب گران‌قدر «الذریعه» گرد آورده و تعداد معدودی که در سایر مصادر معرفی شده و در دسترس مرحوم شیخ آقا بزرگ نبوده، تالیفات آن بزرگوار به قریب ۳۵ جلد می‌رسد که ذیلا اسامی آن‌ها درج می‌شود:

۱- اجتماع الامر و النهی.

۲- اساس الاحکام فی تنقیح عُمَد مسائل الاصول بالاحکام (شرح شرایع الاسلام مرحوم‌محقق).

۳- اسرار الحج (در سال ۱۳۳۱ چاپ شده).

۴- حجیة المظنة.

۵- الخزائن: مجموعه‌ای است علمی و ادبی، دارای مطالبی مهم در زمینه‌های : فقه، تفسیر، حدیث، تایخ، لغت، نجوم، هیئت، ریاضی، عرفان، طب، و علوم غریبه: اعداد، جفر، صنعت، کیمیا و هم‌چنین حاوی اشعار و غزلیات لطیف و ادبی و حکایت شیرین و خواندنی. این کتاب به زبان فارسی به منزله‌ی تتمیم و ذیل برای «مشکلات العلوم» مرحوم پدرش تالیف شده [است].

۶- دیوان صفایی نراقی: همان‌طور که قبلا ذکر شد مرحوم نراقی به صفایی تخلص داشته و این دیوان غیر از مثنویات اوست که به نام طاقدیس خواهد آمد.

۷- رسالة الاجازات؛ شامل: اجازه‌های مرحوم نراقی به شاگردانش و اجازات مشایخش.

۸- رساله‌ی عملیه (فارسی در عبادات).

۹- سیف الامة و برهان الملة: کتابی است فارسی در رد شخصی بنام «هانری مارتین»^(۱۹) معروف به «پادری» که مسیحی بوده و شبهاتی در دین اسلام وارد کرده که منجر به تالیف این کتاب شد. این کتاب دوبار در ایران چاپ شده و در اول آن فهرستی مبسوط به قلم فرزند مصنف ملامحمد نراقی متوفای ۱۲۹۷ نوشته شده [است].

۱۰- شرح تجرید الاصول: متن آن از پدرش می‌باشد. این کتاب در ۷ جلد نگارش یافته و شامل همه‌ی مباحث علم اصول است.

۱۱- شرح حدیث جسد المیت و انه لا تَبْلَی الا طینته.

۱۲- شرح رساله‌ای در حساب (که متن آن را مرحوم پدرش نوشته است).

۱۳- شرح مُحَصَّل الهیئة. (متن آن نیز از مرحوم ملامهدی نراقی پدر مصنف است).

۱۴- طاقدیس. شامل اشعار عرفانی و اخلاقی به سبک مثنوی مولوی و به زبان فارسی لطیف. این کتاب هم اکنون به همت آقای حسن نراقی به وسیله‌ی انتشارات امیر کبیر منتشر می‌شود.

۱۵- رساله‌ای در عبادات. ظاهرا این کتاب غیر از رساله‌ی عملیه‌ای است که نام آن تحت شماره‌ی ‌۹ ذکر شد. و مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی در الذریعه به طور مستقل آن را ذکر کرده است.

۱۶- عوائد الایام من امهات ادلة الاحکام. مشتمل بر ۸۸ عائدة و آخرین عائدة آن در تراجم روات احادیث است و مرحوم شیخ انصاری بر آن حاشیه زده‌اند.

۱۷- القضا و الشهادات.

۱۸- مستند الشیعه فی احکام الشریعة: کتاب فقهی و استدلالی مرحوم نراقی که در شهر کاشان، ده سال قبل از وفاتش پایان یافته، یعنی سال ۱۲۳۴ هجری قمری.

۱۹- مشکلات العلوم: این کتاب غیر از مشکلات العلوم پدرش و غیر از کتاب خزائن می‌باشد.

۲۰- مفتاح الاحکام فی اصول الفقه.

۲۱- مفتاح الاصول.

۲۲- مناهج الاحکام: در اصول فقه شامل ۲ جلد، جلد اول مباحث الفاظ و جلد دوم در ادله‌ی شرعیه.

۲۳- رسالة فی مُنجِزات المریض.

۲۴- وسیلة النجاة: شامل دو رساله: یکی بزرگ و دیگری کوچک در دو جلد که به درخواست فتحعلی‌شاه نوشته شده.

۲۵- هدایة الشیعه: رساله‌ای است در فقه.

۲۶- خلاصة المسائل: رساله‌ای است در زمینه‌ی مسائل طهارت و صلات.

۲۷- الرسائل و المسائل^(۲۰): فارسی است در جواب سؤالات، در این کتاب از کتاب‌های پدرش و از کتاب «کَشْفُ الغطاء» تالیف استادش مرحوم شیخ جعفر نجفی مطالبی نقل می‌کند. این کتاب در دو جلد است. جلد اول آن مسائلی است که فتحعلی‌شاه قاجار و غیره از او سؤال کرده‌اند و جلد دوم در بیان بعضی از مسائل اصولی و حل بعضی از مشکلات است. تاریخ کتابت آن ۱۲۳۰ می‌باشد.

۲۸- معراج السعادة (کتاب حاضر).

۲۹- حاشیه اُکَر ثاؤدوسیوس^(۲۱)، به نقل مؤلف «تاریخ کاشان» (و بر اساس دست‌خط خود مرحوم نراقی که در مقدمه‌ی کتاب طاقدیس گردآوری شده).

۳۰- جامع المواعظ. (به نقل مؤلف «تاریخ کاشان» و مؤلف «مکارم الاثار»، جلد ۴، صفحه‌ی ۱۲۳۶).

۳۱- مناسک حج (بر اساس دست‌نویس مرحوم نراقی در مقدمه‌ی طاقدیس).

۳۲- الاطعمة و الاشربة: فارسی است (به نقل مرحوم سیدمحسن امین در اعیان الشیعه، جلد ۱۰، صفحه‌ی ۱۸۴).

۳۳- تذکرة الاحباب: فارسی است در فقه (به نقل مؤلف تاریخ کاشان).

۳۴- کتابی در تفسیر. (به نقل مرحوم سیدمحسن امین در اعیان الشیعه، جلد ۱۰، صفحه‌ی ۱۸۴).

۳۵- عین الاصول: اولین کتابی است که مرحوم نراقی تالیف نموده. لازم به توضیح است که: مرحوم شیخ آقا بزرگ، بعضی از اجازات فاضل نراقی را در الذریعه به عنوان کتابی مستقل ذکر کرده که از ذکر آن‌ها خودداری شد، تنها رساله‌ی اجازات ایشان که شامل بیست اجازه است در این مجموعه ذکر گردید.

 

پی‌نوشت‌ها:

۱۹. «هانری مارتین» کشیشی انگلیسی بوده که به «پادری» شهرت یافت. او در ژوئن ۱۸۱۱ میلادی مطابق با ۱۲۲۶ هجری از هند به شیراز آمد و وانمود به پذیرش اسلام کرد و خود را یوسف نامید و در مدارس علوم دینی شیراز به تحصیل علوم پرداخت... ملااحمد نراقی برای نوشتن ردیه به شبهات او، ده تن از خاخام‌های کاشان را دعوت کرد و تعدادی از عبارات عهد عتیق و آثار مربوط به مذهب یهود را به فارسی برگرداند. نگاه کنید به: «نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت» که نام اصلی آن «دین و دولت در ایران» است نوشته‌ی «پروفسور حامد اَلگار» ترجمه‌ی «دکتر ابوالقاسم سری»، چاپ انتشارات توس، از صفحه‌ی ‌۱۴۸ تا ۱۴۴ که مترجم شرح مفصل این قضیه را نگاشته است.

۲۰. صاحب کتاب «مکارم الآثار» در جلد ۴ صفحه‌ی ۱۲۳۶ در عنوان هفتم از کتبی که برای مصنف می‌شمارد، کتاب «الرسائل و المسائل» را نام می‌برد و اظهار می‌دارد که: شامل رسائل عدیده و مسائل کثیره است از جمله «اطعمة و اشربة» و «اجتماع امر و نهی» و «رساله عبادات» و «مُنجِزات مریض». اما ظاهرا بر اساس آنچه مرحوم شیخ آقا بزرگ نوشته و تاریخی که برای کتابت آن ذکر کرده معلوم می‌شود که محتوای «الرسائل و المسائل» غیر از آن می‌باشد که صاحب مکارم الآثار ادعا کرده [است].

۲۱. «ثاؤدوسیوس» از حکمای ریاضی یونانی است که در قرن اول میلادی می‌زیسته و صاحب تالیفاتی در ریاضی و هندسه است. کتاب «الاُکَر» از تالیفات اوست که در سه مقاله نوشته شده و از بهترین کتب متوسط بین کتاب «اقلیدس» و «مِجَسطی» محسوب می‌شده که به عربی ترجمه گردیده [است].

 

 

* منبع: معراج السعادة؛ احمد بن محمدمهدی ملااحمد نراقی

* کتاب صوتی این اثر گران‌سنگ در دست تولید است و به زودی ارائه خواهد گردید.