همه چیز درباره‌ی اخبار جعلی و نحوه‌ی تشخیص آن
حتما برای شما هم پیش آمده که خبرهایی به گوش‌تان خورده که در نگاه اول واقعی به‌نظر می‌رسند اما کمی بعد مشخص می‌شود ساختگی و دروغ بوده‌اند. بخشی از اخباری که روزانه در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند، خبرهای جعلی هستند و گسترش این دست از اخبار در رسانه‌های اجتماعی به یک نگرانی جدی در سطح جهان تبدیل شده‌اند.
اخبار جعلی چیست و هدف از انتشار این‌گونه خبرها چیست؟
سرچینگ ژورنال درباره‌ی تعریف این مفهوم نوشته: اخبار جعلی اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده‌ای است که به عنوان خبر ارائه می‌شود. این نوع اخبار اغلب با هدف آسیب‌رساندن به اعتبار یک شخص یا نهاد یا کسب درآمد منتشر می‌شود. اگرچه اخبار نادرست همیشه در طول تاریخ منتشر شده، اما اصطلاح "اخبار جعلی" برای اولین بار در دهه‌ی ۱۸۹۰ استفاده شد.
«اخبار جعلی» واژه‌ای است که در سال‌های اخیر، به ویژه در ارتباط با انتخابات و شرایط کرونا زیاد آن را شنیده‌ایم. با این‌حال، پدیده‌ی جدیدی نیست. اطلاعات نادرست، تبلیغات، فریب و... همگی مفاهیم شناخته‌شده‌ای برای مردم هستند.
اخبار جعلی در برخی موارد می‌توانند برای دست‌کاری همه‌چیز از بازار‌های سهام گرفته تا نظرات سیاسی و تصمیم‌گیری‌های مهم طراحی شوند. این نوع اخبار به ابزاری قدرت‌مند در مبارزات جهانی تبدیل شده که در انتخابات، اقتصاد و درگیری‌های ژئوپلیتیکی استفاده می‌شود.
این نوع از اخبار و اطلاعات نادرست با هدف ضربه‌زدن به افراد، دولت‌ها، کشورها و نهادها منتشر می‌شوند. مثلا در شرایط امروزی کشور ما شبکه‌های معاند فارسی‌زبان اخبار جعلی را با هدف تحریک مردم برای اغتشاش در کشور منتشر می‌کنند.
انواع اخبار جعلی
سایت کاسپراسکای، انواع مختلفی از اخبار جعلی را تعریف کرده که در زمان‌ها و شرایط متفاوت تولید و توسط رسانه‌های جعلی منتشر می‌شوند.
کلیک طعمه
اخبار عجیب و غریب و تصاویر تحریف‌شده باعث کلیک بیشتر و اشتراک‌گذاری این نوع محتوا می‌شود. Clickbaitبه خبرهایی اشاره دارد که عمداً برای جذب بازدیدکنندگان بیشتر سایت‌ها و افزایش درآمد تبلیغاتی برای صاحبان آن‌ها طراحی شده‌اند.
پروپاگاندا
این کلمه به اخبار و محتوای نادرست یا تحریف‌شده‌ای اشاره دارد که برای گمراه‌کردن مخاطبان و ترویج یک برنامه یا تفکر سیاسی یا دیدگاه مغرضانه نوشته شده است.
روزنامه‌نگاری بی‌کیفیت
گاهی اوقات، روزنامه‌نگاران وقت کافی ندارند تا تمام حقایق را قبل از انتشار بررسی کنند، که همین موضوع منجر به تبدیل اشتباهات واقعی به اخبار جعلی می‌شود.
سرفصل‌های گمراه‌کننده
گاهی ممکن است خبر یا محتوا به طور کلی درست باشد، اما از یک عنوان هیجان‌انگیز یا گمراه‌کننده برای ترغیب خوانندگان برای کلیک‌کردن روی آن استفاده شود. این موضوع می‌تواند منجر به ایجاد اخبار جعلی شود.
محتوای طنز
برخی از اخبار جعلی به منظور سرگرمی منتشر می‌شوند. به عنوان مثال، در داستان‌های طنز از کنایه یا اغراق برای شوخی با سوژه استفاده می‌شود. این خبرها سعی در گمراه‌کردن مخاطبان ندارند، زیرا قرار نیست جدی گرفته شوند. پس مطالب طنز، اخبار جعلی نیستند.
اخبار جعلی چگونه کار می کند؟
اخبار جعلی اغلب از طریق وب‌سایت‌های خبری جعلی که در تلاش برای کسب اعتبار، اغلب از منابع خبری معتبر تقلید می‌کنند، منتشر می‌شود. طبق تحقیقات، رسانه‌های اجتماعی، اطلاعات و ادعاهای نادرست را سریع‌تر از اخبار واقعی منتشر می‌کنند. اخبار جعلی به سرعت پخش می‌شوند زیرا معمولاً برای جلب توجه و جذب احساسات، طراحی شده اند، به همین دلیل است که اغلب محتواهای عجیب و غریبی را ارائه می‌دهند که خشم یا ترس خواننده را برمی‌انگیزند.
سایت کاسپراسکای با اشاره به این‌که ربات‌های رسانه‌های اجتماعی می‌توانند اخبار جعلی را منتشر کنند، نوشته: این پلتفرم‌ها بدون توجه به اعتبار منابع، مقالاتی را تولید و منتشر می‌کنند. ربات‌ها می‌توانند حساب‌های جعلی را به صورت آنلاین ایجاد کنند، سریعا فالوئر بگیرند و شروع به انتشار اخبار جعلی کنند. این‌گونه حساب‌ها با هدف انتشار این محتواها ایجاد می‌شوند.
از دیگر انواع اخبار جعلی می‌توان اخبار به استفاده از Deepfakes اشاره کرد. این‌ها ویدئوهای جعلی هستند که با استفاده از نرم‌افزار دیجیتال، یادگیری ماشینی و تعویض چهره ایجاد می‌شوند. در این نوع ویدئوها تصاویر ترکیب می‌شوند تا فیلم جدیدی ایجاد کنند که رویدادها یا اقداماتی را نشان می‌دهد که هرگز واقعاً رخ نداده‌اند. نتایج می‌تواند بسیار قانع‌کننده باشد و تشخیص واقعیت و دروغ برای مخاطب دشوار است.
نحوه‌ی تشخیص اخبار جعلی
در شرایطی که روزانه هزاران خبر در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها منتشر می‌شود، نکته‌ی مهم این است که بتوان اخبار جعلی را از اخبار و اطلاعات درست تشخیص داد.
شاید از خود بپرسید که چگونه می‌توان اخبار جعلی را در فیس‌بوک و سایر سایت‌های رسانه‌های اجتماعی، شناسایی کرد؟ چگونه از انتشار و اشتراک اخبار جعلی جلوگیری کنیم؟
بررسی اعتبار منبع خبر
آدرس صفحه‌ی مورد نظر را بررسی کنید. گاهی اوقات، سایت‌های خبری جعلی ممکن است در URL اشتباهات املایی داشته باشند یا از پسوندهای دامنه‌ی کم‌تری مانند "infonet." یا ".offer" استفاده کنند. نکته‌ی دیگر در بررسی منبع خبر، توجه به خبرگزاری یا رسانه‌ی منتشرکننده‌ی خبر است.
این‌که سایت یا منبع منتشرکننده‌ی خبر، بین مردم محبوب است، به معنای دقیق‌بودن محتوای آن نیست. دیدگاه سایت یا منبع منتشرکننده‌ی خبر را بررسی کنید، برای این‌کار میتوانید بخش "درباره‌ی ما" را بخوانید.
درباره‌ی نویسنده‌ی مطلب تحقیق کنید
برخی از اخبار یا گزارش‌ها، نام نویسنده را نیز دارند. در مورد آن‌ها تحقیق کنید تا ببینید آیا معتبر هستند یا خیر. به عنوان مثال، آیا نویسنده واقعی است، آیا شهرت خوبی دارد، آیا در مورد حوزه‌ی تخصصی خاص خودش می‌نویسد یا خیر. البته انگیزه‌ی نویسنده و پیشینه‌ی او را نیز در نظر بگیرید.
بررسی منابع دیگر
خبرگزاری‌های جهانی حرفه‌ای دستورالعمل‌های سرمقاله و منابع گسترده‌ای برای بررسی واقعیت دارند، بنابراین اگر آن‌ها نیز این خبر خاص را منتشر کردند، این نشانه‌ی خوبی است. اگر به اخباری که خواندید شک دارید، تحقیق کنید آیا این خبر در سایر خبرگزاری‌ها یا رسانه‌های معتبر منتشر شده یا خیر؟ آیا منابع معتبر در خبر ذکر شده است؟
ذهنیت انتقادی خودتان را حفظ کنید
بسیاری از اخبار جعلی برای برانگیختن احساساتی مانند ترس یا عصبانیت نوشته می‌شوند. از خود بپرسید: چرا این داستان نوشته شده؟ آیا هدف یا تفکر خاصی را ترویج یا دنبال می‌کند؟ آیا سعی دارد من را وادار کند تا به سایت دیگری مراجعه کنم؟
بررسی حقایق و تاریخ انتشار
اخبار معتبر، حاوی حقایق زیادی مانند داده‌ها، آمار، نقل قول از کارشناسان و غیره است. گزارش‌هایی با اطلاعات نادرست اغلب حاوی تاریخ‌های نادرست یا جدول زمانی تغییر یافته هستند، بنابراین بهتر است بررسی کنید که مقاله چه زمانی منتشر شده است.
خواندن نظرات
حتی اگر مقاله یا ویدئو قانونی و درست باشد، نظراتی که برای آن ثبت شده، ممکن است معتبر نباشند. اغلب پیوندها یا نظراتی که در پاسخ به محتوا ارسال می‌شوند، می‌توانند توسط ربات‌ها یا افرادی که برای قراردادن اطلاعات گمراه‌کننده یا گیج‌کننده استخدام شده‌اند، به‌طور خودکار تولید شوند.
بررسی اعتبار تصاویر
بسیاری از اخبار جعلی از تصاویری استفاده می‌کنند که فتوشاپ شده یا از یک سایت غیر مرتبط گرفته شده‌اند. نشانه‌های احتمالی عبارتند از تاب‌داشتن تصویر (جایی که خطوط مستقیم در پس‌زمینه موج‌دار به نظر می‌رسند)، وجود سایه‌های عجیب، لبه‌های ناهموار یا رنگ‌های اغراق‌آمیز. برای اطمینان از واقعی‌بودن عکس، میتوانید از ابزاری مانند جستجوی عکس معکوس گوگل استفاده کنید، این ابزار به شما نشان می‌دهد که آیا از همان تصویر در زمینه‌های دیگر استفاده شده یا خیر.
خطرات اخبار جعلی چیست؟
مردم غالباً بر اساس آن‌چه در اخبار می‌خوانند، تصمیمات مهمی می‌گیرند. برای مثال، نحوه‌ی رای‌دادن در انتخابات یا درمان پزشکی در هنگام بیماری. به همین دلیل است که خواندن اخبار قابل اعتماد و دقیق بسیار مهم است.
سایت کاسپراسکای درباره‌ی خطراتی که ممکن است اخبار جعلی برای مخاطبان داشته باشد، نوشته: وقتی مردم نمی‌توانند بین اخبار واقعی و جعلی تمایز قائل شوند، باعث سردرگمی و سوء تفاهم در مورد مسائل مهم اجتماعی و سیاسی می‌شوند. وقتی مردم نتوانند به چیزی که می‌بینند یا می‌خوانند اعتماد کنند، اعتماد کلی به منابع خبری قانونی تضعیف می‌شود.
اخبار جعلی و گمراه‌کننده مربوط به درمان‌های پزشکی یا بیماری‌های مهم، مانند سرطان یا کرونا می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری نادرست افراد در مورد سلامتی خودشان شود.
بسیاری از اخبار جعلی برای تحریک و تشدید درگیری‌های اجتماعی، تولید و منتشر شده‌اند. وقتی طرف‌های مختلف یک بحث دلایل خاص خود را داشته باشند، منجر به دوقطبی‌شدن بیشتر جامعه می‌شود و می‌تواند بر نتایج انتخابات یا کنش‌های اجتماعی تأثیر بگذارد.
رسانه‌های اجتماعی خصوصا در عصر حاضر که دسترسی همه‌ی مردم به اینترنت بسیار آسان‌تر از قبل شده، فضایی برای انتشار اطلاعات نادرست و اخبار جعلی هستند. سعی کنید در شرایط بحرانی اخبار را فقط از منابع قانونی و معتبر دنبال کنید و اگر در صحت خبری شک دارید، حتما از راه‌های گفته‌شده استفاده کنید تا در دام اخبار جعلی و سودجویان نیفتید.
منابع:
https://www.searchenginejournal.com/fake-news-vs-real-news/459719/#close
https://www.kaspersky.com/resource-center/preemptive-safety/how-to-identify-fake-news
https://www.weforum.org/agenda/2022/08/how-to-spot-fake-news-on-your-social-networks/
گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس - مائده زمان فشمی
