پرسمان حقوقی (۲۳): فرزند خواندگی

بسمه تعالی

سلام

 

سوال:

 شرایط سرپرستی کودک چیست؟ آیا تمام آثار حقوقی فرزند نسَبی، که رابطه‌ای خونی با زن و شوهر دارد، برای فرزندخوانده نیز وجود دارد؟ آیا افراد مجرد نیز می‌توانند سرپرستی کودکی را قبول کنند؟ آیا از لحاظ شرعی، آن کودک به زن یا شوهر مَحرم می‌شود؟

پاسخ: 

در ابتدا باید گفت که در حقوق اسلام مسئله‌ای با عنوان فرزندخواندگی وجود ندارد و به رسمیت شناخته نشده است. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران نیز به پیروی از حقوق اسلام، این نهاد جدید را به رسمیت نمی‌شناسد و بنابراین فرزندخوانده از پدر و مادرخوانده، ارث نمی‌برد.

اما قانون خاصی در این رابطه با عنوان قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست وجود دارد که تا حدی مشابه فرزندخواندگی است؛ این قانون شرایط و ضوابطی را هم برای سرپرستان و هم برای اطفال در نظر گرفته که برای قبول سرپرستی باید مطابق آن عمل نمود.

 

الف: شرایط سرپرستان:

۱- زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر این که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد.

زن و شوهر بدون فرزند مشروط بر این که حداقل یکی از زوجین بیش از سی سال سن داشته باشد. و پنج سال از تاریخ ازدواج آن‌ها گذشته باشد. (که البته اگر به تشخیص سازمان پزشکی قانونی امکان بچه‌دار شدن زوجین وجود نداشته باشد، درخواست‌کنندگان از شرط مدت پنج سال مقرر در این ماده مستثنی می‌باشند)

۲- تقیّد به انجام واجبات و ترک محرمات

۳- عدم محکومیت جزایی مؤثر: عدم ارتکاب جرایم عمدی

۴- تمکن مالی

۵- اهلیت: زوجین، محجور، صغیر، سفیه و مجنون نباشند.

۶- سلامت جسمی و روانی

۷- عدم اعتیاد

۸- صلاحیت اخلاقی: تشخیص آن با دادگاه است.

۹- عدم ابتلاء به بیماری‌های واگیر و یا صعب‌العلاج

۱۰- اعتقاد به یکی از ادیان مصرّح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

 

 ب: شرایط طفل:

۱- سن کمتر از ۱۶ سال: سن طفل باید از ۱۶ سال کم‌تر باشد.

۲- معلوم نبودن یا فوت پدر، مادر و جد پدری یا عدم صلاحیت افراد مذکور به تشخیص دادگاه.

و هم‌چنین کودک از جمله کودکانی باشد که سرپرستی او به سازمان سپرده شده و تا دو سال از تاریخ سپردن او به سازمان، پدر، مادر، جد پدری یا وصی منصوب از سوی ولی قهری برای سرپرستی او مراجعه نکرده باشند.

 

نکته‌ی ۱: دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می‌نماید که درخواست‌کننده بخشـی از اموال یا حقوق خـود را به کودک تحت سرپرستی تملیک کند. تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است.

بعد از صدور حکم سرپرستی، طفل به نام خانوادگی زوج نامیده خواهد شد و هم‌چنین نگه‌داری و تربیت، نفقه و اداره‌ی اموال کودک وظیفه‌ی سرپرست، و احترام به شأن سرپرست وظیفه‌ی کودک می‌باشد.

حکم سرپرستی، پس از اخذ نظر کارشناسی سازمان، در موارد زیر فسخ می‌شود:

۱- در صورت منتفی‌شدن هر یک از موارد مذکور در بند (الف)

۲- تقاضای سرپرست یا سرپرستان در صورتی که سوء رفتار کودک برای هر یک از آنان غیر قابل تحمل باشد.

۳- طفل پس از رشد با سرپرست یا سرپرستان توافق کند.

۴- مشخص‌شدن پدر یا مادر یا جد پدری کودک یا وصی منصوب از سوی ولی قهری.

 

نکته‌ی ۲: فقط دختران و زنان مجرد درصورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند، منحصراً حق سرپرستی دختران را خواهند داشت.

نکته‌ی ۳: کودک تحت سرپرستی و سرپرستان از یکدیگر ارث نمی‌برند؛ و کودک فقط از حق نفقه برخوردار است.

نکته‌ی ۴: هنگامی که کودک به سن تکلیف برسد اگر دختر باشد با پدرخوانده و اگر پسر باشد با مادرخوانده نامحرم می‌شود. بنابراین باید اگر کودک کمتر از دوسال سن دارد از طریق شیردادن با او محرم شد؛ بدین صورت که مادرخوانده به او شیر دهد تا مادر رضاعی^۱ او بشود؛ و اگر او شیر نداشت به عنوان مثال مادر پدرخوانده به او شیر دهد تا پدر خوانده برادر رضاعی کودک شود یا خواهر پدرخوانده به او شیر دهد تا پدرخوانده، دایی او شود. اما اگر کودک بیش از دو سال سن داشته باشد و یا هیچ یک از خانم‌های فامیل، شیری برای تغذیه‌ی کودک نداشته باشند، اگر فرزندخوانده دختر باشد باید با پدرخوانده بعد از رسیدن به سن بلوغ ازدواج کند. و اگر فرزندخوانده پسر باشد در صورتی که در منزل پدرخوانده دختری از خودشان موجود باشد با او ازدواج می‌کند و مادرخوانده‌ی او می‌شود مادرزن رضاعی او. در غیر این صورت راهی برای محرمیت او نیست. چراکه مادر خوانده خود در عقد پدرخوانده است.

 

واژگان حقوقی:

۱- رضاعی: رضاع به معنای شیردادن و رضاعی به معنای همشیر است.