چرا با این‌که زکات بر حضرت علی(ع) واجب نبود، ایشان در حال نماز صدقه دادند؟
پرسش
در آیه‌ی ۵۵ سوره‌ی مائده آمده است، امام علی(ع) در هنگام نماز صدقه داد. با توجه به این که حضرت علی(ع) در زمان پیامبر(ص) فقیر بود، و زره خود را مهریه‌ی حضرت زهرا(س) قرار داد و زکات هم که بر انسان فقیر واجب نیست، پس چرا این کار را کرد؟!
پاسخ اجمالی
حضرت علی(ع) هیچ‌گاه فقیر و تنگ‌دست نبود، بلکه همواره با تلاش و زحمت، اموال فراوانی به دست می‌آورد، اما همه را در راه خدا انفاق می‌کرد، و چیزی برای خود باقی نمی‌گذاشت. آن‌چه در آیه‌ی شریفه درباره‌ی زکات‌دادن ایشان آمده، یکی از این موارد است.
علاوه بر این‌که در فرهنگ قرآن در مواردی به صدقات مستحبی هم زکات گفته شده است که این نوع صدقات را همه‌ی افراد می‌توانند پرداخت کنند.
پاسخ تفصیلی
اولاً: طبق آن‌چه در سیره‌ی حضرت على(ع) آمده، ایشان هیچ‌گاه فقیر و تنگ‌دست نبود، بلکه همواره با تلاش و زحمت، اموال فراوانی به دست می‌آورد، ولی آن‌ها را در راه خدا انفاق می‌کرد، و چیزی برای خود باقی نمی‌گذاشت. داستان‌های متعدد به دوش کشیدن نان خرما و بر در خانه‌ی بینوایان بردن ایشان مشهورتر از آن است که ما بخواهیم گوشه‌ای از آن را نقل کنیم. هم‌چنین ایشان بخش مهمی از اموال و دارایی خود را صرف آزادکردن بردگان می‌نمودند تا آن‌جا که می‌نویسند هزار برده را از دست‌رنج خود آزاد نمود. به علاوه سهم او از غنائم جنگی نیز قابل ملاحظه بود. بنابراین، اندوخته‌ی مختصری که زکات به آن تعلق می‌گیرد و یا نخلستان کوچکی که واجب باشد زکات آن را بپردازد چیز مهمی نبود که علی(ع) آن‌‌را نداشته باشد.[۱]
پس اگر در جایی صحبت از فقر ایشان شده، به دلیل انفاق بیش از حد آن بزرگوار است. آن‌چه در آیه‌ی شریفه در باره‌ی زکات‌دادن ایشان آمده است، یکی از این موارد است و بیان‌گر آن است که حتی در حال رکوع نیز ایشان از دست‌گیری فقرا چشم‌پوشی نمی‌کرد.
ثانیا: در قرآن مجید در موارد زیادی به صدقات مستحبی هم زکات گفته شده است. مثلا در بسیارى از سورههاى مکى کلمه‌ی "زکات" آمده است که منظور از آن همان زکات مستحبّی است؛[۲] زیرا وجوب زکات بعد از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، تشریع شد.[۳]
علامه طباطبائی در المیزان فی تفسیر القرآن می‌نویسد:
«اگر می‌بینید امروز وقتى زکات گفته میشود ذهن منصرف به زکات واجب شده و صدقه به ذهن نمیآید، نه از این جهت است که بر حسب لغت عرب صدقه زکات نباشد، بلکه از این جهت است که در مدت هزار و چند سال گذشته از عمر اسلام، متشرعه و مسلمانان زکات را در واجب به کار بردهاند، و گرنه در صدر اسلام زکات به همان معناى لغوى خود بود و معناى لغوى زکات اعم است از معناى مصطلح آن، و صدقه را هم شامل میشود. در حقیقت زکات در لغت، به ویژه اگر در مقابل نماز قرار گیرد، به معناى انفاق مال در راه خدا و مرادف آن است، کما این‌که همین مطلب از آیاتى که احوال انبیاى گذشته را حکایت میکنند به خوبى استفاده میشود..»[۴]
آیه‌ی ۵۵ سوره‌ی مائده که به نقل اکثر مفسران[۵] در مورد انفاق حضرت علی(ع) است که در حال رکوع اتفاق افتاد و انگشترشان را به فقیر داد، نیز ممکن است از همین قبیل باشد.
لذا بر فرض این‌که زکات واجب به حضرت علی(ع) تعلق نمی‌گرفت، انفاق انگشتری می‌تواند صدقه به فقیر و یکی از انفاق‌های مستحبی ایشان باشد.
پی‌نوشت:
[۱]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۴۲۹، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
[۲]. نمل، ۳؛ روم، ۳۹؛ لقمان، ۴، فصلت، ۷، و غیر اینها.
[۳]. تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۴۳۰.
[۴]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۶، ص ۹ – ۱۰، لبنان، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
[۵]. تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۴۲۴.
از سایت اسلام‌کوئست
