کیمیا

انسان به عنوان موجودی مختار و انتخاب‌گر لازم است در هنگام انجام هر کار و فعالیتی، اصول و ارزش‌هایی متعالی را مورد توجه قرار دهد تا کار او به عنوان یک فعل اخلاقی دارای ارزش باشد. مقق نیز لازم است در مراحل مختلف فعالیت‌هایش نکاتی اخلاقی را مد نظر داشته باشد:

1. اخلاص: کاری دارای ارزش حقیقی و ماندگار و سعادت‌آفرین است که خالصانه و تنها با انگیزه‌ی الهی باشد. بنابراین، تحقیقی که برای مقاصدی چون شهرت، رتبه‌ی علمی یا مال دنیا انجام شود از این ارزش اخلاقی خالی است و برای محقق، برکت و ارتقای معنوی نخواهد داشت. امام صادق (ع) می فرمایند: کسی که برای خدا بیاموزد و برای خدا به آن عمل کند و برای خدا آموزش دهد، در ملکوت آسمان‌ها به بزرگی یاد شود (میزان‌الحکمة، باب 2863، ص 3964، ح 13844). پیامبر اکرم (ص) فرمودند: مومن اگر در حالی از دنیا برود که یک برگه را که روی آن دانشی باشد از خود بر جای گذارد، آن برگه در روز قیامت پرده‌ای میان او و آتش خواهد شد و خداوند در مقابل هر حرف که بر آن نوشته شده، شهری که وسعتش هفت برابر دنیاست به او عطا خواهد کرد (میزان‌الحکمة، باب ثواب التالیف و الکتابة، ص 5103، ح 5422).

2. انصاف و پرهیز از تعصب: کسی که به خاطر تعصب و گرایش‌های شخصی یا گروهی از قبل به نتیجه‌ی خاصی دلبستگی دارد، در تحقیقات خود به دنبال رسیدن به حقیقت و پاسخ صحیح نخواهد بود. او تلاش می‌کند آنچه را که درست می‌پندارد به گونه‌ای توجیه کند.

3. صبر و استقامت: تحقیق کاری زمان‌بر و ظریف است که نیاز به صبر و حوصله‌ی زیادی دارد. کسانی که با برخورد به اولین مشکل تحقیق خود را نیمه‌کاره رها می‌کنند، هرگز نخواهند توانست دست‌اورد قابل توجهی در زمینه‌های پژوهشی داشته باشند.

4. جرأت و شجاعت علمی: محقق نباید در راه تحقیق از چیزی بهراسد و در صورت رسیدن به حقیقت، در بیان آن از کسی پروا نداشته باشد. در تعالیم اسلامی، پنهان‌کردن حقیقت از ترس حاکمان یا برای حفظ منافع و موقعیت دنیایی، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین گناهان شمرده شده است.

5. امانت‌داری و صداقت: محقق باید تلاش کند در هنگام نقل قول یا نسبت‌دادن یک عقیده و استفاده از نتایج زحمات دیگران، نهایت دقت و امانت‌داری و صداقت را داشته باشد.

1. ادب، تواضع و پیراستگی از تکلف: هرگز شایسته نیست که محقق در گزارش تحقیق خود از الفاظ رکیک و نسبت‌های ناروا استفاده کند. حتی در برخورد با مخالفان و سخنان نادرست نیز باید با احترام و ادب برخورد کرد. فخرفروشی، اظهار فضل، تمسخر و کوچک‌شمردن دیگران، از آفاتی است که در سر راه مححق است. یکی از نشانه‌های بروز این آفات، تلاش برای به کار بردن اصطلاحات و تعابیر سنگین علمی و عمیق نشان‌دادن مباحث است.

1. شناخت حد خود: مثلا کسی که در زمینه‌ای خاص آگاهی، تخصص یا انگیزه‌ی لازم را ندارد، اخلاقا نباید وارد آن حوزه شود. یا کسی که هنوز در ابتدای راه است، پسندیده نیست نظرات بزرگان را نادرست بشمرد و ایشان را محکوم کند.

8. نظم و دقت: زمان‌بندی کارها، یادداشت دقیق و منظم مطالب و منابع، استفاده از برگه‌ها و فیش‌های منظم و یکسان، دسته‌بندی و بایگانی کاربردی یادداشت‌ها، صفحه‌بندی و نگارش زیبای تحقیق و... می‌تواند روند تحقیق را آسان‌تر و بازده آن را بیشتر کند.