پاسخ به یک پرسش: فلسفه غسل میت چیست؟
سلام
یکی از دوستان محترم –خانم دختر بی‌بی- بعد از خواندن پست حمام آخر از فسلفه‌ی غسل میت و چرایی سه‌بار بودن آن سوال فرموده بودند. آنچه می‌خوانید پاسخ به این پرسش است که از سایت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی با این لینک مستقیم انتخاب شده است. به نظرم از باقی مطالبی که بنده در این‌باره در نت دیدم بهتر آمد. بنده فقط به لحاظ تایپی ویرایشش کردم.
والسلام
سوال: «گرچه که می‌دانم هر حکم پروردگار بر مبنای حکمتی است و بی‌حکمت و دلیل نیست، اما دلم می‌خواست از فلسفه‌ی غسل مس میت بیشتر بدانم. چرا باید پس از لمس میت غسل مس میت انجام داد و بدون آن نمی‌شود نمازهای یومیه بعدی را خواند. و اگر غسل مس میت بر شخصی واجب شد اما تا زمان نماز بعدی امکان غسل برای او فراهم نشود و شخص هم نماز خود را نخوانده باشد چه حکمی دارد؟»
پاسخ:
پرسش‌گر گرامی با سلام و سپاس از ارتباط‌تان با این مرکز.
این حکم شرعی همانند همه‌ی دستورات فقهی دیگر در زمره‌ی امور تعبدی است. اگر کسی در وجود خدا، یا در دانش و حکمت او، یا در حقانیت انبیا و معصوم‌بودن آنان تردید نداشته باشد، یعنی پایه‌ی توحید خود را محکم ساخته و طبق دلیلهای قطعی عقیده دارد که قانون‌گذار اسلام (خدا) بی‌نیاز مطلق و دارای علم و حکمت بی‌پایان است، تردیدی نخواهد داشت که تمام احکام و مقررات و دستورهای اسلامی که پیامبر از طرف خدا آورده، دارای مصالح و فوایدی است.
به علاوه برخی از آثار و مصالح آنها برای ما روشن شده و می‌شود، اما این امر لزوما به معنی امکان و تحقق درک همه‌ی مصالح و نکات در این خصوص نیست. چه بسا احکامی باشند که ما به هیچ نکته‌ای در مورد حکمت و فلسفه‌ی آن دست نیابیم؛ پس اگر از حکمت برخی از احکام و دستورها، آگاهی نیافتیم، این مسئله ناشی از ضعف فهم و دانش ماست، نه آن که حکمتی در آن وجود نداشته باشد. نباید آن را به واسطه ندانستن حکمتش ترک کنیم، در حالی که به صورت کلی می‌دانیم که حتما در آن مصالحی وجود دارد.
خلاصه: با این که حق سؤال داریم و تا اندازه‌ای هم امکانات موجود است، ولی نباید هرگز انتظار داشته باشیم که با دانش و معلومات محدود بشری، به تمام جزئیات و اسرار و فلسفه‌ی احکام دست یابیم. دست نیافتن به اسرار و مصالح و مفاسد احکام، غیر از آن است که مصلحتی یا مفسدهای در احکام نباشد.
اما در مورد غسل میت اگر چه فلسفه‌ی کامل این حکم بیان نشده، ولی با مراجعه به روایات می‌توان بعضی از حکمت‌هایش را درک کرد، در مجموع به نظر می‌رسد غسل مس میت ارتباط نزدیکی با غسل میت دارد، چون به مجرد غسل‌داده‌شدن میت دیگر لمس او موجب غسل نمی‌گردد.
در مورد فلسفه‌ی غسل‌دادن میت نکات متعددی در روایات گفته شده که مهم‌ترین آنها ایجاد نوعی تطهیر معنوی و رفع حالت ناپاکی مانند جنابت است؛ در واقع در چندین روایت آمده که در وقت مرگ حالتی نظیر جنابت بر میت عارض می‌شود؛ چنان که گفته شده هر انسانی هنگام مرگ جنب می‌شود و منی از او خارج می‌شود. از حضرت امام رضا نقل شده: «مخلوقى نیست که هنگام مرگ منى از او خارج نشود(۱)»
بر همین اساس گفته شده که میت را به ترتیب معینی غسل دهند. همچنین فرد غَسّال نیز به خاطر تماس با بدنی که چنین حالتی داشته غسل نماید.
فردی از امام جواد علیه‌السلام پرسید: «چرا میّت را غسل میدهند و چرا غسال باید غسل مس میّت کند؟ حضرت در پاسخ فرمود: میّت جنب است و چون می‌خواهد با فرشتگان دیدار کند، باید پاک باشد. غسال هم چون می‌خواهد (بعد از غسل) با مؤمنان ملاقات کند، باید غسل نماید(۲).»
البته در کنار این امور می‌توان احتمالات دیگری را نیز مطرح نمود؛ مثلا می‌توان گفت: غسل مس میت زمینه‌ای برای پرهیز زنده‌ها از آلودگی به میکروب و بیماری‌های احتمالی است که به وسیله‌ی تماس با مرده ممکن است منتقل گردد زیرا:
۱- بازماندگان مرده در اثر از دست‌دادن فرد عزیزى از افراد خانواده‌ی خود احساسات و عواطف برافروخته اى خواهند داشت. نمى‌توانند یکباره رابطه‌ی خود را با او قطع‌شده ببینند. آنها در اثر انس و علاقه‌اى که نسبت به او داشته‌اند، حتى بعد از مرگ مى‌خواهند او را ببوسند و در آغوش پر مهرشان بگیرند.
۲- بدن فرد مرده در اثر بیمارى و مشکلات مـختلف و از دست‌دادن قدرت دفاعى، آلوده به انواع میکروب‌هاست. نزدیک‌شدن و تماس با او می‌تواند از نظر بهداشتى خطراتی به دنبال داشته باشد.
۳- اسـلام هـیـچ‌گـاه بـا عواطف و احساسات انسان از در ستیزه و مبارزه در نیامده، انگیزه‌هاى طـبـیـعى افراد را نادیده نگرفته، بلکه عواطف و احساسات را در مسیر خاصى هدایت و راهنمایى نموده است.
با توجه به نکات فوق مى‌توان نتیجه گرفت: اسلام براى آن که همه‌ی افراد -مخصوصا بازماندگان مرده- را از آلودگى به انواع میکروب‌ها و ابتلا به امراض گوناگون که از پیکر بى‌جان، ممکن است به آنها سرایت کند، بـاز دارد و در عین حال با تحریم تماس با مرده، با عواطف و احساسات برافروخته‌ی آنها مبارزه نکرده باشد، مشکل قانونى براى آنها به وجود آورده است؛ یعنى دستور داده هـر کسى به بدن مرده دست بزند و یا به هر نحوى بدنش با میت تماس پیدا کند، باید تمام بدنش را شست و شو داده و غسل نماید.
شکى نیست که این مشکل قانونى در عین آن که تا حدود زیادى تماس زندگان را با مردگان محدود مى‌کند و آنها را از ابتلا به انواع امراض احتمالى باز مى‌دارد، عواطف و احساسات آنها را نیز نادیده نگرفته است. هرگاه این مشکل قانونى، موثر در برقرارى تماس، با مرده نگردید، غسل مس میت بهترین و ساده‌ترین طرز شست و شو و دفع میکروب‌هاى احتمالى خواهد بود.
اگر غسل مس میت ایجاد مشکل قانونى و براى جلوگیرى از آلودگى و ابتلا به امراض است، پس چرا بعد از غسل‌دادن مرده، دست‌زدن و تماس پیدا کردن با بـدن او موجب غسل نمى‌شود؟
غسل‌دادن مـرده بـا آب مخلوط به سدر و آب مخلوط با کافور و با آب خالص، عامل موثرى بـراى ضـدعـفـونـى و تـمـیـزکردن مرده است. لااقل براى مدتى خطراتى که پیش از غسل وجود داشته، موجود نخواهد بود. بدیهى است در این صورت پس از انجام گرفتن مراسم فوق، میت را در مدت کوتاهى به خاک مى‌سپارند. احتمال بروز میکروب‌هاى جدید و سرایت آن به انسان منتفى خواهد بود.
روشن است که آنچه در این‌باره گفته شد، گوشه‌اى از فلسفه‌ی احتمالی این احکام و از نگاه مادی است. غسل مس میت هم عملی عبادی است. باید به قصد قربت و به قصد تبعیت از دستور خداوند و تحت هر شرایطی انجام شود، هر چند احتمالات مذکور در آن منتفی باشد. البته ممکن است نکات دیگرى در این خصوص وجود داشته باشد که هنوز از نظر ما مخفى و پنهان است.
پی‌نوشت‌ها:
۱- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 6، ص 95، نشر اسلامیه، تهران، بی‌تا.
۲- صدوق، علل الشرایع، ج 1، ص 299، حدیث 2، انتشارات داورى، قم، چاپ اول.
* برای مطالعه‌ی بیشتر:
۱- جواب تمامی سوالات در مورد غسب میت؛ سایت نمناک
۲- چگونگی و فلسفه‌ی غسل میت؛ سایت پرسمان دانشجویی
۳- فلسفه‌ی غسل میت چیست؟؛ سایت میهن۲۴
۴- فلسفه غسل دادن مردگان و غسل کردن کسى که مرده اى را لمس کرده چیست؟؛ سایت آیت‌الله مکارم شیرازی
۵- چرا مُرده را قبل از دفن می‌شویند و غُسل میدهند؟؛ سایت اسلام‌کوئست
۶- رابطه‌ی بهداشت با غسل میت سه بار؛ سایت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
و غیره و غیره و عیره.
